Hoàng Liên Sơn chẳng những là dãy núi cao nhất Đông Dương, mà còn là một kho dược liệu thực vật khổng lồ với rất nhiều loại cây thuốc phong phú, độc đáo và quý giá…
Trước hết phải nói đến cây hoàng liên, một loại thảo dược nổi tiếng đến mức xưa kia người ta đã lấy nó để đặt tên cho dãy núi Hoàng Liên Sơn cao nhất Đông Dương này. Điều này cũng cho thấy rằng chỉ có ở những rặng núi này mới có nhiều hoàng liên, một loài cây quý hiếm mà ở nơi khác ít thấy.

Hoàng liên có hai loại khác nhau. Hoàng liên ba gai là loại cây gai thân thảo chỉ mọc ở những chỗ ít ánh sáng mà dưới lá của nói chĩa ra ba cái gai, củ cắt ra có nhựa màu vàng như Tetracycline, thường được đun nước rồi uống. Loại hoàng liên chân chim, thân chỉ có một cọng. Muốn tìm được hoàng liên người ta chẳng những phải len lỏi vào rừng sâu và leo lên các sườn đá chênh vênh, mà trước khi đi phải đủ kinh nghiệm để nhìn bóng nắng vào giữa trưa để rồi xác định được chỗ khe núi nào mà hầu như cả ngày không có nắng chiếu tới thì chỗ ấy mới mong tìm được hoàng liên.

Những người buôn thuốc thường đi vào các bản lưng chừng núi để thu mua hoàng liên, còn người dân bản dùng nó như một loại kháng sinh tổng hợp. Nếu đau bụng chỉ cần đun nước hoặc giã lấy nước mà uống. Đau mắt thì nhỏ bằng nhựa hoàng liên. Mỗi khi xước sát chảy máu người ta cũng cạo bột củ hoàng liên đắp vào là không sợ nhiễm trùng.

Ngoài hoàng liên phải kể đến các cây thuốc quý khác như đẳng sâm, dương quy, mộc hương, gấu tầu, tam thất, nghệ đen, xuyên khung… Trước kia các loài này thường mọc dại trong rừng nhưng bây giờ đã được trồng trong vươn hoặc trồng với quy mô trang trại.

Mấy năm lại đây, ở Việt Nam rộ lên phong trào dùng nấm linh chi như một thứ thần dược, có thể trị các chứng thiếu máu, huyết áp cao, nhồi máu cơ tim, tâm thần bất an, chân tay lạnh buốt và đặc biệt là có thể ngăn cản sự phát triển của tế bào ung thư. Tuy công dụng như vậy, nhưng các cây nấm to như cái đĩa mà người ta thường mua ở hiệu thuốc chỉ là loại nấm cấy, được nuôi nhân tạo chứ chưa hải là loại nấm tự nhiên sống hoang dã trên núi cao như loại nấm linh chi Sa Pa. Ở Sa Pa có loại linh chi hoang dại sống trong rừng sâu lạnh giá, loài nấm này có cái thân cong queo và mũ nấm bé quắt chỉ bằng viên bi, màu nâu xỉn, sần sùi và dược tính của nó cao hơn nấm cấy đến hàng chục lần.

Còn nói đến các bài thuốc lạ thì đó lại là biệt tài của người Mông và người Dao. Người Mông đặc biệt giỏi với các phương thuốc trị gãy dập chân tay, chấn thương… Nhiều người dân bình thường cũng biết nhiều loại cây cỏ để trị các bệnh cảm sốt nhức đầu, đau xương cốt…

Ở Sa Pa ai cũng biết là người Dao rất giỏi về thuốc. Các bài thuốc của người Dao là những bài thuốc gia truyền nổi tiếng có công hiệu và vẫn còn nhiều gia đình giữ được các cuốn sách thuốc chép tay bằng chữ Hán cổ. Đối với họ, trị các bệnh nhẹ như đau đầu, nhức mỏi chỉ là chuyện vặt…

(Phạm Hoàng Hải)