Cây mía, tấm mía quen thuộc với mọi người có lẽ đã từ năm - bảy nghìn năm. Tỉnh Sơn Tây có Chùa Mía - theo huyền thoại là có bà công chúa đem nghề trồng mía về dạy dân và từ đó nấu thành mật ngọt.


Phiên chợ quê nào mà chẳng có dăm ba hàng bán mía, từ mía cây đến mía đẵn, có khách mua, cô hàng bán mía róc xoàn xoạt nhanh như múa và chặt chéo vài nhát dao nghe ngọt sớt. Người mua cầm tấm mía lên mà tước, mà hít hà, mà gau gáu.

Tan chợ, mẹ quẩy gánh về làng, trong thúng thế nào chẳng có chút quà chợ là quả chuối, con tò he, cái bánh đa và đôi ba tấm mía, có thể là mía de, mía voi, mía xương gà, mía tím mà con trẻ ở nhà, ngồi trên bậu cửa chờ mòn con mắt trong cái nắng xiên khoai chếch trên tàu cau ngọn tre ngoài ngõ...

Thành phố khuya của thời chưa xa, có anh gánh đôi hòm đi bán mía rong, anh rao lên như khúc nhạc vẳng buồn. Mía hấp đấy. "Chê thì chê" đấy, lùy tai người nghe, tùy cái lưỡi muốn đổi vị, tuỳ toàn tay cần một chút ấm nồng trong se se lạnh.

Những khẩu mía ngon lành, trắng tinh, bốc nói. Ngọn lửa liu riu dưới đáy nồi kia đi cùng anh thâu đêm, cho ta một chút quà là mía mà không còn là mía, nhất là ta vừa ăn xong bát phở nóng rát lưỡi, ăn đĩa xôi lạp xường gọi là "lạp xường lồ mai phàn" đậm và ngọt và ngấy một tẹo, hay bát lục tào xá quá ngọt, bát bánh trôi tầu quá bứ... được khẩu mía hấp đánh tan đi cái quá nồng, tạo ra sự thanh tú duyên thanh mảnh, tiếc sao lâu nay không còn xuất hiện trên những đường khuya, mà chỉ còn bánh mì, bánh khúc. . .

Cây mía quen thuộc. Khẩu mía càng không xa lạ. Nhưng còn một món ngon từ mía mà phải lâu, rất lâu, ta mới có được một lần gặp nó như người tri âm tri kỷ khuất phương trời bỗng bất thần xuất hiện làm ta phải reo lên, xuýt xoa, cảm thán.

Đó là mía nướng .

Hình như món gì nướng cũng ngon. Chả quế, bún chả, con ốc nướng, món chả cá, củ khoai nướng, miếng sắn lùi, bắp ngô lăn mình trên than đỏ, cho đến miếng thịt khô nướng trên ngọn lửa nhà sàn, con gà đồng nướng bằng gốc rạ trên mặt ruộng chiều đông thốc gió . . . Và mía nướng . . . Trước hết, ta được "ăn" mùi mía ngọt ngào thơm nức, được "ăn" cái âm thanh xèo xèo nơi đầu tấm mía có lẽ quá nóng mà phải kêu lên.

Lửa rạ, bếp điện không nướng được mía. Bếp ga ngọn lửa vàng hay xanh, thè những cái lưỡi tham lam lên, cũng không nướng được mía. Lò vi sóng chăng? Càng không thể. Chỉ có những đống than hồng đêm đông rét mướt, hòn than rực đỏ chen hòn than đã vạc mang mùi bụi phấn, mới chính là nơi nâng đỡ tấm mía lăn tròn trên âm ỉ nóng hừng.


Ngày đại hàn, cái rét ngọt đâm kim vào da thịt, thêm chút lay phay mưa phùn tưới cái rét xuống trần gian, ta đốt chậu than hoa, thứ than cho vào l*ng ấp sưởi tay mệnh phụ, tiểu thư, hay cho vào bàn là to như hình tàu thuỷ thời chưa có điện, hoặc thứ than quạt lò cho thày đồ pha trà mỗi sớm mai sương còn rụng ngoài hiên...

Ai ngồi xung quanh chậu than hồng, má cứ hồng lên, phải xoa xoa hai bàn tay cho đỡ rát. Tấm mía để nguyên vỏ được đặt lên than, nó không còn nằm im nữa. Nó cựa quậy, nó trăn trở, nó xì xì hơi nước và bắt đầu thơm một hương thơm kỳ lạ, ngây ngất người ngồi quanh và có lẽ cả bên hàng xóm. Cái vỏ mía cháy xém một chút, phồng lên một chút, càng thơm khiêu khích, đánh át đi mưa gió ngoài trời, thổi bạt đi bao lo toan vất vả ngày thường, chỉ còn lại sự hồi hộp say sưa trong phòng chờ. Không còn đồng bãi thổi bạt những thanh gươm lá mía nơi bờ sông trống trải. Không còn tấm mía lặng băng im lìm chọn trong thúng cô hàng mía.

Mía đã thay hồn đổi xác đã cho ta thưởng thức món quà dân dã mà thần tiên bằng tất cả mọi giác quan, sống với đêm nay hồng ấm, sống với ngày qua kỷ niệm êm đềm, sống với tương lai mãi nằm trong ký ức . . .

Róc tấm mía thơm bốc khói, tay có nhọ nhem cũng chẳng sao. Người tiện cho ta một khẩu. Ta chỉ dám ăn dè một nửa, một nửa "lại quả" cho người. Miếng bùi miếng ngọt đâu phải thứ quá khẩu thành tàn. Mà vị ngọt của mía nướng thì đâu phải luôn luôn ta được hưởng. Kia thôi. Phải xếp gọn bộ xa lông lại, phải kê cao mấy hòn gạch vỡ cho chậu than hồng không ảnh hưởng sàn hoa lát đá. Một đêm hạnh phúc, một giờ khoái trá, một khẩu mía nướng. . . dễ gì lặp lại hai lần suốt một mùa đông.

theo báo Tổ Quốc !