Nhắc đến kiến trúc truyền thống của Trung Quốc, thì không thể không đề cập tới vườn viên lâm Tô Châu. Người Trung Quốc có câu tục ngữ "Trên có thiên đàng, dưới có Tô, Hàng". Sở dĩ dùng Tô Châu so với thiên đàng, là vì xưa nay Tô Châu nổi tiếng có nhiều vườn viên lâm thanh nhã.
Nghệ thuật làm vườn Trung Quốc có nguồn gốc lịch sử sâu xa với nền nghệ thuật văn học và hội họa, nhất là sự ảnh hưởng của nền văn học cổ điển cũng như hội họa sơn thủy truyền thống Trung Quốc. Trong quá trình phát triển, vườn viên lâm đã từng bước hình thành 2 hệ thống lớn: viên lâm hoàng gia và viên lâm tư gia.
Viên lâm hoàng gia tập trung ở vùng Bắc Kinh, còn viên lâm tư gia thì tiêu biểu là Tô Châu. Do sự khác biệt về địa vị chính trị, kinh tế và văn hóa cũng như điều kiện địa lý và thiên nhiên, nên 2 hệ thống này có độ chênh lệch rõ nét về quy mô, bố cục, phong cách, mầu sắc v.v., ưu thế của viên lâm hoàng gia là hùng vĩ, nghiêm chỉnh và đường hoàng, chẳng hạn như Di Hòa Viên của Bắc Kinh, sơn trang nghỉ mát Thừa Đức của Hà Bắc v.v.; còn đặc điểm của viên lâm Tô Châu là sắc xảo, tự do, tinh tế và hòa nhã.
Do viên lâm Tô Châu càng lưu ý sự thống nhất hài hòa giữa văn hóa và nghệ thuật, nên thời cuối phát triển của Viên lâm Hoàng gia cũng đã hấp thụ nhiều thủ pháp của Viên lâm Tư gia về quan niệm nghệ thuật, tư tưởng sáng tác, kỹ xảo kiến trúc và nội dung nhân văn.
Tại sao Tô Châu có thể trở thành xứ sử được phát triển nhất của viên lâm tư gia Trung Quốc? Hóa ra, Tô Châu nằm ở vùng châu thổ sông Trường Giang trù phú, nơi đây khí hậu dễ chịu, giao thông thuận tiện, ngay từ thời cổ đã là vùng có thương nghiệp và văn hóa phát triển nhất, cho đến nay tơ tằm và dệt thêu của nơi này vẫn nổi tiếng thế giới.
Lịch sử của vườn viên lâm cổ điển Tô Châu có thể tìm nguồn đến Viên Hựu của Chúa Ngô thời kỳ Xuân Thu vào thế kỷ thứ 6 trước công nguyên, Viên lâm Tư gia sớm nhất được ghi chép là Bích Cương Viên của nhà Đông Tấn vào thế kỷ thứ 4.
Thời nhà Minh và nhà Thanh (tức từ thế kỷ 14 đến đầu thế kỷ 20) là giai đoạn phát triển cực thịnh của nền kinh tế và văn hóa phong kiến Tổ Châu, Tô Châu trở thành vùng sầm uất nhất của TQ. Nghệ thuật làm vườn chín chắn, đã xuất hiện nhiều nhà nghệ thuật viên lâm, khiến hoạt động làm vườn đạt tới một đỉnh cao.
Tô Châu lúc đó có hơn 200 vườn viên lâm, hiện nay chỉ còn giữ lại được vài chục vườn, trong đó 4 vườn viên lâm cổ điển: Chuyết Chính Viên, Lưu Viên, Võng Sư Viên và Hoàn Tú Sơn Trang với loại hình kiến trúc đầy đủ và được bảo tồn hoàn chỉnh, đã phô diễn một cách hệ thống và toàn diện nội dung trong các mặt bố cục, kết cấu, tạo hình, phong cách, mầu sắc cũng như tu bổ, gia cụ, bày đặt v.v. của nghệ thuật kiến trúc viên lâm thời cổ Tô Châu, đã phản ánh văn minh cư trú cao của vùng Giang Nam TQ trong thời kỳ này, đã thể hiện thành tựu nghệ thuật cũng như trình độ khoa học kỹ thuật kiến trúc thành thị thời đó. Chính vì vậy, năm 1997, 4 vườn viên lâm này đã được đưa vào danh mục Di sản Văn hóa Thế giới.
Vườn Viên lâm Tô Châu có diện tích chiếm đất nhỏ, áp dụng thủ pháp nghệ thuật không câu nệ và biến đổi khôn lường, với tình tứ hoa chim nước non Trung Hoa, đã tô điểm núi giả, cây xanh, sắp xếp đình đài lầu các cũng như đầm hồ cầu nhỏ trong một không gian có hạn, và để lại cho con người một hiệu quả nghệ thuật nhìn nhỏ thấy lớn. Với lịch sử tiếp diễn hơn 2000 năm, vườn Viên lâm Cổ điểm Tô Châu đã có một vị thế và giá trị lịch sử độc đáo trên lịch sử làm vườn của thế giới.
Theo CRI
