Đối với một kẻ thích ngao du nhưng lại thường xuyên bị trói chân một chỗ vì công việc và gia đình như tôi thì những điều bất ngờ luôn là những cơ hội hân hoan. Tranh thủ thời gian để đi du lịch, tự đánh lạc mình trong một nơi chốn xa lạ là một cái thú. Những nơi chốn càng có nhiều mâu thuẫn, nhiều thái cực đối nghịch, lại càng tăng thêm sức hấp dẫn đối với tôi. Và tôi đã chọn Campuchia.


Cái hấp dẫn của Ta Prohm chính là sức mạnh của thiên nhiên

1. Campuchia là một thế giới bí mật. Ít ra là đối với tôi. Tôi chẳng biết gì về xứ sở ấy ngoài những kiến thức lịch sử vụn vặt và bộ phim The killing field (Cánh đồng chết) đầy ám ảnh như một ác mộng. Mua vội cuốn guidebook của Lonely Planet làm kim chỉ nam, đọc ngấu nghiến để phác thảo sơ bộ kế hoạch ngao du của mình, thế là lên đường.

Phnom Penh chào đón tôi bằng cái nóng oi ả buổi trưa và âm thanh lao xao của tiếng những người lái xe ôm mời chào khách ở bến xe buýt. Không nói được tiếng Anh lẫn tiếng Việt, anh xe ôm gật gù đồng ý giá 2.000 riel sau khi tôi chỉ tay vào tấm bản đồ in trong guidebook: “OK! OK!”. Anh đưa tôi đi một chặng đường khá xa ra đến bờ sông và chịu khó chờ cho đến khi tôi chọn được khách sạn vừa túi tiền. 2.000 riel tương đương 8.000 đồng, nhưng ở Sài Gòn đừng mong đi được chặng đường xa như thế với giá đó, trong khi giá xăng ở Campuchia đắt hơn ở Việt Nam.


Hôm sau, nhờ khách sạn thuê cho một người lái xe tuk-tuk nói thạo tiếng Anh để dạo quanh Phnom Penh từ 8g sáng đến 5g chiều với giá 10 USD, anh tài xế lại tặng cho tôi một điều thú vị khác. Vann Savoeun - tên anh ta - là người ngạc nhiên trước tiên khi tôi mời anh cùng ăn trưa. Ngay sau đó, Savoeun lại làm tôi bất ngờ khi khuyên tôi từ bỏ ý định đến nhà hàng có tên trong guidebook tôi đã dùng bữa chiều hôm trước mà hãy theo anh ta đến một chỗ khác chất lượng tương đương nhưng giá rẻ hơn nhiều. Quả thật như vậy!

Ở Siem Reap, tôi lại gặp niềm thú vị tương tự khi viếng thăm Angkor Wat. Một chị bán hàng lưu niệm với vốn tiếng Anh chỉ đủ đếm số lại bán cho tôi 2 cuốn sách tôi ưa thích viết về kỳ quan thế giới này với giá 15 USD và tặng thêm một tập postcard. Nhưng ngay sau đó, chị bán cho một du khách phương Tây chỉ một cuốn giống như tôi đã mua với giá 20 USD. Sách gốc, in toàn bộ hình màu trên giấy tốt chứ không phải loại sách photocopy, giá bìa in 25 USD mỗi cuốn hẳn hoi! Tôi không hiểu họ lấy nguồn sách ở đâu mà có thể bán như thế. Cuốn guidebook Lonely Planet loại sách photocopy tôi mua ở Sài Gòn cũng đã 5 USD! Thảo nào ông khách Tây kia hài lòng móc ngay 20 USD ra trả tiền. Còn tôi tất nhiên hài lòng gấp ba.


2. Nếu tôi thích những điều mâu thuẫn kỳ lạ thì Campuchia đã không làm tôi thất vọng. Dọc theo vỉa hè trước cổng vào Bảo tàng diệt chủng Toul Sleng huyên náo ồn ào với hàng dài những chiếc xe ôm và xe tuk-tuk cùng đội quân bán rong, nhưng qua khỏi cổng lập tức ta bị bao trùm trong một không khí chết chóc ớn lạnh. Hàng đoàn du khách im lặng bước thầm qua những phòng học đục xuyên tường của một ngôi trường đã biến thành một trại tập trung và lò sát sinh khủng khiếp nhất dưới chế độ Pol Pot. Trong 4 năm tồn tại của trại tập trung mệnh danh S-21 này từ 1975 đến 1978, ước tính có khoảng 200.000 nạn nhân đã lần lượt bước vào đây, nhưng chỉ có 7 người sống sót để kể lại thảm kịch.

Với Bảo tàng Toul Sleng và cánh đồng chết Choeung Ek ở Phnom Penh, tôi rùng mình trước hai đối cực hiển hiện: khả năng huỷ diệt cấp tốc và sự hồi sinh chậm chạp. Nhưng trước những rễ cây oằn oại như đàn mãng xà khổng lồ bóp nát những đền đài Ta Prohm gần 1.000 năm tuổi giữa rừng già Angkor Thom, tôi lại bàng hoàng trước khả năng sáng tạo nhanh chóng của con người và sự tàn phá từ tốn, nhẫn nại, lạnh lùng của trời đất.

Ta Prohm nổi tiếng nhờ bộ phim Tomb Raider: Bí mật ngôi mộ cổ, nhưng giá trị của Ta Prohm chính là sức mạnh của thiên nhiên. Những hạt giống do chim thả trên đỉnh các đền thờ đã bén rễ, đâm chồi. Từ trên mái, những chiếc rễ dò dẫm tìm nguồn sống giữa các kẽ đá tường thành, cắm sâu vào lòng đất, vươn cao thành cổ thụ, ôm ghì lấy những kiến trúc trong các nhánh rễ chằng chịt. Những ngôi đền đổ nát vì rễ cây ở Ta Prohm là kiến trúc duy nhất ở Angkor vẫn còn nguyên trạng như lúc người Pháp phát hiện ra từ thế kỷ 19 và đã có quyết định sáng suốt là không thể và không nên phục chế. Mọi người thán phục kỳ quan Angkor Wat. Còn tôi xin cúi đầu trước rừng già Angkor Thom.

3. Di sản chiến tranh vẫn chưa hề phai mờ ở Campuchia. Trên những chiếc xe tuk-tuk và ở nhiều nơi công cộng quanh Phnom Penh, dấu hiệu khẩu súng gạch chéo vẫn xuất hiện. Những con đường mòn trong rừng già quanh Ta Prohm vẫn có biển cảnh báo: “Coi chừng bãi mìn!”. Những du khách bất tuân theo những biển cảnh báo ấy, liều lĩnh đi vào đường cấm sẽ chuốc hoạ vào thân.

Ngay cả nghệ thuật múa Apsara truyền thống của cung đình Campuchia cũng suýt bị thất truyền dưới thời Pol Pot. Những vũ công còn sống sót trong các trại tị nạn dọc biên giới Thái Lan đã bảo tồn được nghệ thuật múa đó và sau này phục hưng lại cả một truyền thống. Guidebook của Lonely Planet hướng dẫn tôi nên ghé Đại học Nghệ thuật Hoàng gia ở Phnom Penh nếu muốn xem các học sinh tập múa Apsara. Nhưng anh tài xế tuk-tuk Savoeun lại đưa tôi đến Apsara Arts Association (AAA) ở ngoại ô Phnom Penh - một địa chỉ không có trong guidebook và là nơi vào cửa tự do.

Đây là một trường chuyên dạy múa và nhạc cụ truyền thống miễn phí cho trẻ em mồ côi. Các giáo viên ban đầu khi thành lập trường năm 1998 là con cháu của các nghệ nhân còn sống sót sau thời Pol Pot. Những học viên xuất sắc nhất lại tiếp tục truyền đạt cho các lớp sau. Các học sinh trường AAA đã có nhiều tiết mục trình diễn ở các liên hoan nghệ thuật dân gian quốc tế ở châu Âu.

Việc ghé thăm trường AAA không phải mua vé và được chụp ảnh thoải mái là một bất ngờ khác trong 2 ngày tôi ở Phnom Penh. Những điểm tham quan nổi tiếng ở đây, từ Hoàng cung, Bảo tàng Quốc gia cho đến Bảo tàng Diệt chủng, đều bán vé tham quan. Hoàng cung thì cấm chụp hình. Bảo tàng Quốc gia muốn chụp hình bên trong phải trả thêm 1 USD ngoài tiền vé, nhưng chỉ được chụp trong phạm vi nội viên chứ không được chụp trong các phòng trưng bày hiện vật. Tôi trả thêm 1 USD và giả như không rõ quy định, cứ bấm máy chụp bên trong các gian bảo tàng. Khi bảo vệ đến cản thì cứ vờ vĩnh “I’m sorry” rồi đi qua gian khác… chụp tiếp.

4. Tiền vé tham quan là khoản chi phí lớn nhất cho du khách ba lô, từ 3 đến 5 USD tuỳ nơi. Trong khi với 5 USD là có một phòng trọ sạch sẽ qua đêm với máy quạt, máy lạnh thì 10 USD. Vé tham quan đắt nhất là ở Angkor. Vé trọn ngày 20 USD, 2 ngày 30 USD, 3 ngày 40 USD… Nếu mua 6 ngày/50 USD thì được tặng thêm 1 ngày nữa là trọn một tuần lễ.


Angkor Wat là kiến trúc đền thờ lớn nhất thế giới

Viếng thăm Angkor trong một ngày thì chỉ đủ thời gian “cưỡi ngựa xem hoa” vài ba cụm di tích chính. Cái kỳ vĩ của Angkor xứng đáng trọn một tuần lui tới nếu muốn tìm hiểu tận tường. Angkor chính là linh hồn của Campuchia. Angkor hiện diện trên lá quốc kỳ, trên tên hiệu của vô số khách sạn, trên con tem, trên lon bia và gói thuốc lá nội địa.

Tôi chỉ mới đến Campuchia lần đầu và chọn Campuchia như một điểm đến tình cờ vì eo hẹp về thời gian và túi tiền. Nhưng những gì tôi đã thấy, những con người tôi đã gặp và những điều tôi đọc được trong những cuốn sách mua tại đây lại hứa hẹn nhiều điều kỳ thú chờ đợi khám phá. Tôi sẽ quay lại. Chuyến đi sắp tới chắc chắn sẽ tiết kiệm hơn, có thể nấn ná lâu hơn vì sẽ không còn tốn tiền visa nhập cảnh 25 USD nữa.

Bài của Hoàng Thảo từ báo Sài Gòn Tiếp Thị