Hằng năm gia đình tôi đi du lịch hai đợt, hè và tết. Mỗi đợt vài chuyến, nhất là hè. Ban đầu tôi không chú ý lắm những lời của hướng dẫn viên du lịch (HDVDL), thế nhưng càng lúc nhận ra sự “xuống dốc” về chất cả hai nghĩa đen lẫn bóng của những người được gọi là HDVDL.

Có HDVDL lên xe là kể nhảm nhí về chuyện tình tiền tù tội của những ca sĩ, nghệ sĩ nổi tiếng. Nào là ca sĩ X mới mua căn nhà tại quận này, nào là nghệ sĩ Y vừa mới chia tay với bồ. Có HDVDL kể chuyện tiếu lâm thật “phô” bất chấp đối tượng trên xe là giáo viên, trẻ em, phụ nữ. Tệ hơn, có HDVDL không nắm vững lịch sử những địa danh, thắng cảnh mà cứ tuôn ra những chi tiết như: “hồ Than Thở (Đà Lạt) là do người dân Đà Lạt xây dựng”... Hoặc đồi thông Hai Mộ là do năm 1975, hai người yêu nhau, một người đi bộ đội (?) chết, cô gái ở lại buồn quá đã tự tử, người nhà mới mang thi hài người yêu của cô về chôn trên đồi thông cùng cô. Trong khi ai cũng biết hồ Than Thở là miệng núi lửa đã tắt và truyền thuyết đồi thông Hai Mộ tôi được nghe từ lúc còn rất nhỏ (năm nay tôi đã 53 tuổi).

Có HDVDL thường bịa ra những câu chuyện vô thưởng vô phạt như nàng tiên xuống trần yêu người trần và đến lúc phải về trời đã khóc như mưa nên người trần gian mới đặt ngọn núi Chứa Chan. Một đứa con nít cũng thấy không có liên quan gì giữa nước mắt và ngọn núi cả. Nếu nói nước mắt tạo nên dòng suối thì còn có lý. Rất tai hại là HDVDL luôn nghĩ khách tham quan là “những người không biết gì” nên một số người mặc sức tán hươu tán vượn...

Một điều cần lưu ý nữa là các trường đào tạo cũng như các công ty du lịch không chỉ quá dễ dãi đối với trình độ chuyên môn của HDVDL mà còn với cách phát âm của họ. Thật phản cảm khi nghe: “Tại đây các cô chú có thể mua “gụ” (rượu)...”. Họ phát âm chữ tr thành ch một cách “đau đớn”: “Ở dưới xe các bác có “gác” (rác) bỏ “chong” (trong) cái bao này”...

Dù là HDVDL nội địa chúng ta cũng nên tuyển người có trình độ tối thiểu về những địa danh lịch sử hay danh lam thắng cảnh. Và hơn hết phải phát âm nếu không chuẩn Hà Nội cũng là chuẩn Sài Gòn. HDVDL không chỉ giúp người dân tham quan mà còn tạo sợi dây liên kết giữa người dân và lịch sử cũng như cảnh đẹp đất nước, là người tạo nên sự tự hào về lịch sử, đất nước, con người. Hơn thế HDVDL còn phải là tấm gương học tập của các khách hàng nhí, để các em thấy mà học theo.