Di sản văn hoá Huế đã thực sự trở thành di sản văn hoá tiêu biểu, là niềm tự hào của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, cùng những cơ hội mới, Huế đã và đang phải đối diện nhiều thách thức trong quá trình này. Trải qua nhiều thế kỷ, Cố đô Huế đã hun đúc được cho mình một kho tàng di sản văn hoá vật thể và phi vật thể chứa đựng nhiều giá trị biểu trưng cho trí tuệ và tâm hồn của dân tộc Việt Nam.

Bảo vệ những giá trị đích thực của di sản văn hoá Huế

Trải qua các cuộc chiến tranh tàn khốc và thiên nhiên khắc nghiệt, đến năm 1975, quần thể di tích Huế chỉ còn gần 470 công trình trong tổng số 1.000 công trình tồn tại nhưng cũng ở trong tình trạng hư hại hoặc xuống cấp nghiêm trọng, nhiều di tích đã trở thành phế tích.

Đã tròn 15 năm kể từ khi quần thể Di tích cố đô Huế được Uỷ ban Di sản thế giới của UNESCO chính thức ghi danh vào Danh mục Di sản Thế giới (ngày 11/12/1993). Nhã nhạc- Nhạc cung đình Huế cũng được công nhận là di sản phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại được 5 năm.

Qua 15 năm, công tác bảo vệ, tu bổ, tôn tạo và phát huy, di sản văn hoá Huế đã có sự chuyển biến tích cực và đạt những thành tựu to lớn. Gần 100 công trình được phục hồi, hàng trăm công trình được bảo quản chống xuống cấp, hệ thống cơ sở hạ tầng được tăng cường.

Là người gắn bó lâu năm với di sản văn hoá Huế, Kiến trúc sư Phùng Phu- Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (tỉnh Thừa Thiên- Huế) cho rằng: "Di tích là sứ giả của quá khứ. Mình biết ơn tổ tiên, biết ơn tiền nhân thì mình phải ráng sức mà gìn giữ. Bảo vệ di sản Huế phải là sự bảo vệ tổng thể, bảo vệ những giá trị đích thực của nó. Công tác nghiên cứu khoa học, thẩm định các giá trị di tích lịch sử về kiến trúc, khảo cổ, mỹ học, nhân văn... phải đi trước một bước. Cơ cấu đầu tư phải đảm bảo sự cân đối trên 3 lĩnh vực: văn hoá vật thể, văn hoá phi vật thể, cảnh quan thiên nhiên và môi trường đô thị. Việc thực hiện tốt quản lý tài chính và quản lý tu bổ đã mang lại hiệu quả cao".

Tiến sĩ Đặng Văn Bài, Cục trưởng Cục Di sản văn hoá (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) góp ý: "Bài học đầu tiên mà chúng ta cần phải lưu ý là xác định được thương hiệu cho di tích. Bài học thứ hai là phải xây dựng được qui hoạch tổng thể bảo tồn và phát triển các giá trị của khu di tích cố đô Huế. Bài học thứ ba là xây dựng được mô hình quản lý phù hợp. Bài học thứ tư là chúng ta đã xã hội hoá được các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản, thu hút được sự ủng hộ của cộng đồng trong nước và quốc tế".

Đối với việc bảo tồn và phát huy Nhã nhạc Cung đình Huế, theo Giáo sư-Tiến sĩ Khoa học Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, chúng ta đã bước đầu khắc phục được cách nhìn xơ cứng, một chiều khi đánh giá giá trị của các di sản văn hoá phi vật thể. Chúng ta đã tìm hiểu Nhã nhạc với phương pháp tiếp cận liên ngành nên đã nhìn nhận một cách đồng bộ những giá trị nhiều mặt nhưng rất riêng của Nhã nhạc. Theo đó, "một mặt, cần phải bảo tồn nguyên vẹn các giá trị của di sản và phát huy chúng, hội nhập chúng trong đời sống hôm nay; mặt khác, trên cơ sở những đặc trưng nguyên bản của di sản, chọn lọc, thừa kế và sáng tạo của thời đương đại"- Giáo sư Tô Ngọc Thanh nhấn mạnh.

Làm sao để giải quyết hài hoà mối quan hệ bảo tồn và phát triển?

Đó là thách thức lớn đối với tất cả các di sản văn hoá và Huế không là ngoại lệ. Trước hết là mức đầu tư theo yêu cầu đề ra trong Quyết định 105/TTg về Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị di tích cố đô Huế ngày 12/2/1996 là từ 60 - 100 tỷ đồng mỗi năm, nhưng thực tế chỉ đạt ở mức từ 25 - 50 tỷ đồng/năm. Cơ chế cho công tác bảo tồn tu bổ di tích nói chung và di tích Huế nói riêng chưa được giải quyết đồng bộ và phù hợp. Lực lượng tư vấn lập dự án, thiết kế và thi công tu bổ di tích còn thiếu và chưa ngang tầm với nhiệm vụ được giao.

Vấn đề phân công, phân cấp quản lý di tích còn nhiều bất cập. Nhiều di tích quan trọng như lầu Tàng Thơ, phủ Nội Vụ, Lục Bộ, Mang Cá... chưa được sử dụng hợp lý. Quy hoạch đô thị chưa đáp ứng được nhu cầu của công tác bảo tồn di sản.

Trở ngại lớn nhất là giải quyết mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển sao cho phù hợp. Ông Ngô Hoà- Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên- Huế cho rằng: "Bảo tồn di sản là để khẳng định, giữ gìn để tạo sự phát triển bền vững. Qui hoạch là công cụ của người quản lý, người điều hành. Khi mà chúng ta có kế hoạch đúng, chính xác, định hướng cho sự phát triển bền vững về cả kinh tế, văn hoá, xã hội và tuân thủ theo qui hoạch ấy thì chúng ta sẽ không vấp phải những việc đáng tiếc".

Ông Nguyễn Quốc Cường, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao kiêm Chủ tịch Uỷ ban Quốc gia UNESCO Việt Nam nhấn mạnh tới việc tăng cường tuyên truyền giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản cho lớp trẻ. Cần có kế hoạch để mọi người tham gia vào việc phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc và trên cơ sở đó tạo được sự đồng lòng, nhất trí của toàn dân tạo sức mạnh cho di sản vượt qua thách thức.

Và nói như Kiến trúc sư Phùng Phu, "để di sản văn hoá Huế phải hội nhập tốt hơn, hội nhập thật sự trong cộng đồng của các di sản văn hoá thế giới, thì chúng ta phải nâng tầm về quản lý, bảo vệ, trùng tu, phát triển. Có nghĩa là di sản văn hoá Huế phải thực sự hoà nhập và tuân thủ các công ước quốc tế".

Theo Cổng thông tin điện tử Chính phủ