Ngoài giá trị quảng bá truyền thống văn hóa, lịch sử… các lễ hội còn góp phần thu hút khách du lịch, đóng góp trong phát triển kinh tế xã hội của đất nước cũng như mỗi địa phương. Thế nhưng, công tác này tại một số địa phương trong thời gian qua vẫn còn nhiều điều phải chấn chỉnh để lễ hội thật sự là lễ hội. Đây chính là những ý kiến đóng góp tại Hội nghị đánh giá công tác quản lý và tổ chức lễ hội của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa diễn ra tại TPHCM ngày 24.7.
Lễ hội gắn liền với những phong tục, tập quán từ ngàn xưa của đất nước. Đã có một thời gian dài do thái độ bài phong ấu trĩ mà nhu cầu tổ chức lễ hội, nhu cầu tâm linh, tín ngưỡng của nhân dân chưa được quan tâm đúng mức, bị coi là… hủ tục, mê tín.
Sự biến chuyển của kinh tế xã hội đã có tác động tích cực đến các hoạt động văn hóa, trong đó có phong tục, tập quán và lễ hội. Đó là điều kiện để các lễ hội phục hồi, phát triển. Từ đó, nhiều lễ hội có nguy cơ mai một cũng đã được phục dựng… góp phần khơi dậy tinh thần dân tộc, nâng cao ý thức của người dân về giá trị các di sản, công đức các danh nhân, giáo dục truyền thống, góp phần xóa đói giảm nghèo…
Các lễ hội cũng chính là những sản phẩm du lịch đặc sắc. Chẳng hạn như Lễ hội Ka tê của đồng bào Chăm ở Bình Thuận hay Lễ hội Trung thu của người dân thành phố Phan Thiết. Các hoạt động văn hóa độc đáo và đặc sắc này trong vài năm gần đây đã tạo ấn tượng mạnh với du khách, từng bước đã được nâng tầm thành sản phẩm văn hóa - du lịch, thu hút không ít du khách quan tâm tham dự.
Bên cạnh các lễ hội truyền thống, để quảng bá tiềm năng, sản phẩm du lịch, nhiều địa phương trong cả nước đã tổ chức các hoạt động lễ hội văn hóa du lịch. Có thể kể tên các lễ hội như: Festival biển Bà Rịa - Vũng Tàu, Lễ hội du lịch Đồng bằng sông Cửu Long, Lễ hội văn hóa du lịch Hội tụ xanh Bình Thuận, Lễ hội du lịch Quốc gia Mekong - Cần Thơ 2008 với 56 sự kiện lễ hội diễn ra trên khắp 13 tỉnh ĐBSCL…
Tuy vậy, bên cạnh việc góp phần chấn hưng văn hóa dân tộc, phục vụ trực tiếp cho việc phát triển du lịch, công tác tổ chức nhiều lễ hội vẫn còn tồn tại những vấn đề hết sức phức tạp.
Nhức nhối nhất vẫn là tình trạng lợi dụng lễ hội để kinh doanh, trục lợi. Chẳng hạn, lợi dụng “thương hiệu Chùa Hương”, nhiều hộ dân đã dựng lên những ngôi “chùa giả”, “tượng mua”… để lôi kéo du khách phương xa. Do ranh giới mong manh giữa tôn giáo và tín ngưỡng tâm linh nên tệ mê tín dị đoan như bói toán, xin xăm vẫn công khai diễn ra tại một số lễ hội. Tệ ăn xin tại một số nơi - như chùa Bà Bình Dương - đang gia tăng và có hiện tượng biến tướng thành quậy phá, đeo bám quấy nhiễu du khách.
Theo chủ trương xã hội hóa, nhiều lễ hội văn hóa du lịch được tổ chức dưới hình thức đấu thầu dịch vụ thu hút nhiều thành phần kinh tế, trong đó có tư nhân tham gia. Đơn cử sự thành công này có thể kể trường hợp Hội đền Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang, quy mô lớn nhất ĐBSCL, được tổ chức với nhiều hoạt động văn hóa và quảng bá du lịch, thu hút hơn 600.000 người tham dự mỗi năm mà tất cả chi phí đều do doanh nghiệp và nhân dân địa phương đóng góp. Hoặc Lễ hội thi bắn pháo hoa quốc tế ở Đà Nẵng, lần đầu tiên diễn ra vào ngày 27 - 28.3.2008, dự kiến sẽ tổ chức vào ngày 29.3 hằng năm. Kinh phí tổ chức cũng do UBND thành phố Đà Nẵng huy động 100% từ các doanh nghiệp trên địa bàn, không sử dụng nguồn ngân sách thành phố để chi cho các hoạt động lễ hội. Lần đầu tổ chức có 4 quốc gia và vùng lãnh thổ tham dự nhưng đã tạo được ấn tượng nhất định với du khách trong và ngoài nước. Lễ hội chính là dịp quảng bá hình ảnh thành phố du lịch Đà Nẵng đến với bạn bè quốc tế, theo đại diện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đà Nẵng đúc kết: “Điều gặt hái được lớn nhất chính là Đà Nẵng đã tạo được một thương hiệu riêng cho sản phẩm du lịch của mình”.
Tuy nhiên, mặt trái của xã hội hóa, nhiều “Mạnh thường quân” cung tiến công đức tu bổ chùa chiền di tích cũng đã ít nhiều chi phối đến việc cải tạo kiến trúc, góp phần làm kiến trúc đền chùa, di tích méo mó, biến dạng, mất gốc. Dưới góc độ khai thác du lịch, nhiều địa phương cũng chưa thật sự coi trọng việc liên kết với các nhà kinh doanh du lịch để lôi kéo khách du lịch, kết hợp hành hương với tham gia lễ hội. Thống kê của Sở VH, TT & DL An Giang cho biết trong số hàng chục nghìn khách hành hương viếng Bà Chúa Xứ núi Sam hằng năm, chỉ có 5% lượng khách ở lại để… đi du lịch. Nhiều lễ hội quảng bá du lịch không coi trọng công tác tuyên truyền, truyền thông đã kéo theo thiệt hại lớn về tiền của đầu tư mà hiệu quả không được phát huy đúng mức…
Ông Huỳnh Vĩnh Ái, Thứ trưởng Bộ VH, TT và DL đã nhấn mạnh: “Trong thời gian sắp tới, ngoài việc tiếp tục tăng cường quản lí các hoạt động lễ hội sâu sát theo đúng chủ trương của Đảng, Nhà nước cũng cần có tiêu chí phân cấp các lễ hội theo từng cấp độ để các địa phương dễ dàng trong việc xác định quy mô đầu tư, tổ chức”.
Ngoài ra, Thứ trưởng nhấn mạnh, cần có sự liên kết chặt chẽ hơn nữa giữa 3 ngành văn hóa, thể thao và du lịch trong việc khai thác các lễ hội phục vụ phát triển du lịch. Vì du lịch chính là ngành kinh tế có tác động tức thời đến việc cải thiện đời sống người dân nói riêng cũng như cả nền kinh tế nói chung.
Theo thống kê sơ bộ của Ban Tuyên giáo Trung ương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước hiện có tất cả 9.000 lễ hội, tạm thời phân thành 5 loại: nhóm lễ hội dân gian truyền thống gồm 7.000 lễ hội (chiếm 78,6 % tổng số lễ hội trên cả nước), nhóm lễ hội lịch sử cách mạng gồm 407 lễ hội (chiếm 5%), nhóm lễ hội tôn giáo gồm 1.399 lễ hội (chiếm 15,71%), nhóm các lễ hội mới như Lễ hội hoa Đà Lạt, lễ hội đường phố TP.HCM và nhóm lễ hội có nguồn gốc du nhập từ nước ngoài.
Tăng Bá Sên
