Cách Hà Nội chừng 30km, dọc theo bờ đê sông Hồng là địa phận huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Nơi đây có đền thờ Đức thánh Chử Đồng Tử và đền hóa Dạ Trạch - nơi Chử Đồng Tử cùng nhị vị phu nhân hóa thân về trời. Đây là một quần thể di tích lịch sử gắn liền với câu chuyện tình cảm động và lãng mạn giữa chàng trai nghèo Chử Đồng Tử và công chúa Tiên Dung tài sắc, con gái yêu của Hùng Vương thứ 18.
Truyền thuyết kể lại rằng chàng trai nghèo hiếu nghĩa Chử Đồng Tử đã dành chiếc khố duy nhất mặc vào cho cha trước khi chôn cất nên anh chỉ còn lại tấm thân như phút lọt lòng mẹ. Một lần chàng đang kiếm cá ở bãi Tự Nhiên thì thuyền của công chúa Tiên Dung đi dạo qua, chàng vội náu mình dưới cát. Thấy cảnh sông nước nên thơ, công chúa dừng thuyền, sai thị nữ quây màn trên bãi cát để tắm, đúng chỗ Chử Đồng Tử ẩn mình. Đôi trai gái nên duyên nhưng không dám về triều thưa với vua cha mà ở lại bãi sông cùng dân làng trồng dâu, nuôi tằm, đánh cá, giúp dân mở mang chợ búa, giao thương... tạo nên một miền quê phồn thịnh, êm đềm. Về sau, Chử Đồng Tử còn kết duyên cùng Hồng Vân tiên nữ Tây Cung và tìm thầy học y thuật chữa bệnh giúp dân nghèo.
Nhân dân suốt 72 tổng từ Thanh ra Bắc kéo về chật bến sông xin thuốc chữa bệnh, Chử Đồng Tử cắm cây gậy và cái nón do Phật Quang ban xuống đất, tức thì mọc lên tòa lâu đài nguy nga tráng lệ. Tin bay về triều, nghĩ Chử Đồng Tử - Tiên Dung xây lâu đài chuẩn bị làm phản, Hùng Vương nổi giận sai quân vây bắt về xử tội. Nhưng chỉ sau một đêm sấm chớp, giông tố dữ dội, không ai thấy tòa lâu đài đâu nữa, chỉ còn lại bãi lầy lau sậy um tùm. Nhân dân gọi đó là đầm Nhất Dạ (đầm một đêm). Mới hay để giữ trọn đạo hiếu, lòng trung, Chử Đồng Tử cùng nhị vị phu nhân đã hóa về trời, trở thành một trong “tứ bất tử” của Việt Nam.Đền thờ Chử Đồng Tử - Tiên Dung tọa lạc tại thôn Đa Hòa, xã Bình Minh, huyện Khoái Châu nhìn ra bãi Tự Nhiên, ngày đêm tĩnh lặng, uy nghiêm, soi bóng xuống dòng sông Hồng cuộn đỏ phù sa.
Trải qua năm tháng, lũ lụt, nước ngập làm nền đền hư hỏng nhiều. Nhân dân trong làng dời ngôi đền vào làng Đa Hòa rồi cho dựng trấn Giang Lâu theo kiểu chồng diêm tám mái nhằm ngăn sự xâm thực của dòng sông và trừ ma quỷ. Năm 1894, tiến sĩ Chu Mạnh Trinh cho trùng tu tôn tạo lại ngôi đền. Qua nhiều lần sửa sang, tu bổ, ngôi đền có được diện mạo như ngày nay. Đền được dựng theo kiểu “nội công - ngoại quốc” gồm 18 nóc, tọa lạc trong khuôn viên rộng gần 2ha, ẩn mình trước những tán cây cổ thụ bốn mùa xanh mát. Mười tám nóc nhà làm ta liên tưởng đến 18 chiếc thuyền rồng của nàng công chúa Tiên Dung thuở nào. Khi ấy nàng cũng 18 tuổi, là con gái Hùng Vương thứ 18... Bước qua ngọ môn, hai bên là gác chuông và gác khánh, tiếp đến là thảo bạt, nơi nghỉ khi đánh cờ người... Phía trong, nhà thiêu hương nối đại tế với ba tòa thượng điện, hai bên là nhà thảo xá nơi khách thập phương về làm lễ. Các tòa nội các, đệ nhất, đệ nhị là nơi thờ Thánh phụ, Thánh mẫu (cha mẹ Chử Đồng Tử) và long ngai, mũ niệm cùng các pho tượng của Chử Đồng Tử, Tiên Dung công chúa và Tây Xa công chúa.
Hiện đền vẫn còn lưu giữ được nhiều cổ vật quý như ba pho tượng gỗ, ba pho tượng đồng, một chiếc lọ bách thọ đời Đường, một đôi lục bình Long Am (rồng vờn mây), long ngai, bài vị, thần phả, sắc phong của nhiều thời đại... Năm 1962, đền Đa Hòa đã được Bộ Văn hóa -Thông tin công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.Đền hóa Dạ Trạch (có từ thời vua Hùng) nay thuộc địa phận thôn Yên Vĩnh, xã Dạ Trạch, Khoái Châu, là nơi Chử Đồng Tử cùng nhị vị phu nhân hóa về trời. Đền hóa Dạ Trạch nằm trong không gian thoáng đãng, cạnh đầm Dạ Trạch là dấu tích còn lại khi ba vị thăng thiên. Từ ngoài vào, du khách sẽ lần lượt qua Chung Lầu (lầu chuông) bên trong có treo quả chuông nặng 625,5kg được đúc năm 1890. Qua hồ Bán Nguyệt là đến điện thờ gồm ba tòa nhà, trong đó thờ tượng, bài vị Chử Đồng Tử, nhị vị phu nhân và Dạ Trạch Vương Triệu Quang Phục - người đã có công đánh đuổi quân xâm lược nhà Lương bằng lối đánh du kích: dùng thuyền nhỏ len vào bãi lau sậy của đầm Dạ Trạch (thế kỷ VI). Đền Dạ Trạch được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử năm 1989.Truyền thuyết về Chử Đồng Tử và nhị vị phu nhân là khát vọng của con người luôn muốn vươn tới chân - thiện - mỹ, mong một cuộc sống bình yên, hạnh phúc... Chử Đồng Tử đã bước ra từ chính cuộc sống của người lao động nghèo và trở thành bất tử trong tâm thức người Việt cùng câu chuyện tình bên sông Hồng độc nhất vô nhị trong lịch sử với nàng Tiên Dung tài sắc, hiếu nghĩa.
Trước đền hóa Dạ Trạch còn ghi lại hai câu đối như ghi nhớ công ơn của họ: “Đằng vân thoát tục hiếu trung toàn. Cứu bệnh canh sinh nhân nghĩa bá” (tạm dịch là: Cưỡi mây rời nơi trần tục giữ trọn hai chữ hiếu trung. Chữa bệnh cứu người làm việc nghĩa). Hàng năm, lễ hội Chử Đồng Tử diễn ra trong ba ngày, từ 10 đến 12 tháng Hai âm lịch. Sông Hồng thức giấc sớm cùng tiếng trống chiêng giục giã, kiệu rước Thành hoàng cùng dòng người náo nức từ các ngả đổ dồn về đền dự lễ lấy nước thánh, rước cá chép và diễn tích cá chép vượt vũ môn hóa rồng - một nghi lễ mang đậm bản sắc của cư dân nền nông nghiệp lúa nước cầu mưa thuận gió hòa, vụ mùa bội thu... và tham gia nhiều trò chơi dân gian như đánh cờ người, chọi gà, bơi thuyền, múa rồng... Nét đẹp trong lễ hội Chử Đồng Tử được lưu truyền từ ngàn xưa đến ngày hôm nay và nó sẽ bất tử như chính chàng trai họ Chử vậy.
Nguồn tin: Nguồn ANDL
