THUYẾT MINH VỀ CHỢ NỔI
Nguồn: Lê Hùng Cường

1) Chợ nổi hình thành từ khi nào?
2) Cái gì treo mà không bán?
3) Cái gì bán mà không có treo?
4) Treo cái này mà bán cái kia là gì?
5) Bán thứ mình treo.

CHỢ NỔI: VĂN HÓA SÔNG NƯỚC CỦA ĐẤT TÂY ĐÔ
Chợ nổi là nét văn hóa đặc thù của miền sông nước Đồng bằng sông Cửu Long tại Việt Nam. Chợ họp trên sông, giữa một vùng sông nước bao la là hàng trăm ghe, thuyền, xuồng của cư dân. Chợ nổi thường xuất hiện tại các khúc sông không quá rộng cũng không quá hẹp, không quá cạn mà cũng không quá sâu. Vì nếu sông quá sâu, quá lớn thì không thể neo đậu ghe, xuồng một cách dễ dàng và rất nguy hiểm. Chợ họp cả ngày, nhưng thường nhộn nhịp nhất vào buổi sáng. Trên thuyền chất đầy hàng hóa, phổ biến là các loại trái cây.

1) Lịch sử hình thành nên chợ nổi
Có rất nhiều ý kiến khác nhau về việc chợ nổi hình thành từ khi nào, những theo tìm hiểu của mình thì chợ nổi hình thành từ thời người Pháp chiếm đóng miền tây, Việt nam. Thời gian đó hễ thấy người dân họp chợ trên đất liền là người Pháp bắt bớ, đánh đập nên người dân đã nghĩ ra phương kế, cứ đêm xuống là bắt đầu dùng xuồng chở hàng hóa mình có được tụ tập lại một nơi để trao đổi, thường là từ nửa đêm về sáng, khi bình minh lên là liền biến mất, nếu như không thì Pháp sẽ phát hiện ra. Về sau này, khi đất nước hòa bình, người dân vẫn giữ lối sinh hoạt này như ngày nay..

Đồng bằng sông Cửu Long vốn là xứ nhiệt đới gió mùa điển hình nên trái cây, khoai, củ, rau quả rất đa dạng và phong phú, mùa nào cũng có thể mua bán những mặt hàng này được. Từ đó, một số cư dân ở đây hình thành nên thói quen một cách tự phát là mua bán các loại trái cây, khoai củ, rau quả lúc nông nhàn hoặc hình thành nghề truyền từ đời này sang đời khác. Hơn nữa, hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt còn tạo điều kiện thuận lợi cho xuồng, ghe đi khắp nơi trong đồng bằng, thương lái có thể len lỏi mọi ngõ ngách tìm mua các loại trái cây, khoai, rau quả mà nông dân, người làm vườn bán tại vườn với số lượng nhiều, giá rẻ.
Các khu vực khác ở Việt Nam không thể có chợ nổi trên sông như vậy, do hệ thống sông ngòi và bị đê bao quanh sông cái ngăn lũ nên ghe, xuồng không thể hoạt động, không thể len lỏi khắp nơi trong đồng bằng được.

2) Đặc điểm
Chợ đã nổi từ nửa đêm về sáng
Ta vẫn chìm từ giữa bữa hoàng hôn
Em treo bẹo Cái Răng Ba Láng
Ta thương hồ Vàm Xáng Cần Thơ
- Huỳnh Kim -

Chợ Cái Răng cách bến Ninh Kiều tại Cần Thơ khoảng 5km, tầm 30 phút đi bằng thuyền, thường họp khá sớm,từ lúc mờ sáng và đến khoảng 8, 9 giờ thì vãn. Đứng trên cầu Cái Răng nhìn xuống phía Nam sông Cần Thơ, chợ Cái Răng nhóm họp dài hơn nửa cây số, có chỗ phình ra gần hết mặt sông, trông như những mâm hoa trái khổng lồ đủ các sắc màu rực rỡ trong nắng sớm trên sông Cần Thơ. Đây cũng là chợ đầu mối chuyên mua bán sỉ các loại trái cây, nông sản của vùng. Tương lai chợ nổi Cái Răng sẽ trở thành chợ trung tâm tự sản tự tiêu lớn nhất vùng.

Hàng hóa tập trung ở đây với số lượng lớn. Nếu như dân địa phương và các vùng lân cận thường sử dụng các ghe, xuồng trung bình đưa các mặt hàng nông sản đến đây tiêu thụ thì những ghe lớn là của các thương lái thu mua trái cây tỏa đi khắp nơi, sang tận Campuchia và Trung Quốc. Chợ không hoạt động và hoạt động rất ít vào các ngày Tết Âm Lịch (mồng 1 và mồng 2 Tết, Tết Đoan Ngọ (mồng 5/5 âm lịch).

Nét riêng của các thuyền là trên mỗi thuyền có một vài cây sào, trên đó treo lủng lẳng các loại sản phẩm mà mình muốn bán. Cho nên khách hàng chỉ cần nhìn vào cây sào đó là có thể biết trên thuyền, ghe đó đang bán thứ gì, người ta gọi cây này là 'cây bẹo. Cũng bởi cách chào hàng đặc biệt như vậy mà chợ nổi không có tiếng mời chào như các chợ trên bờ, mà nếu có rao thì tiếng sóng, tiếng máy nổ của ghe thuyền cũng làm át đi mất. Ngồi trên xuồng chèo, xuồng máy để đi chợ nổi chỉ cần nhìn 'cây bẹo hàng' từ xa là có thể cập đúng thuyền hàng cần mua. Trên bờ có hàng gì thì chợ nổi cũng có từng ấy món, không thiếu thứ gì. Chẳng hạn như bán cam thì người ta treo lên vài quả cam; bán xoài thì treo vài trái xoài; bán chuối thì treo nải chuối, bán mía thì dựng lên bó mía...
Tuy người dân 'treo gì bán đó' thông qua những cây bẹo, nhưng có 3 trường hợp ngoại lệ sau:

1) Cái gì treo mà không bán?
Là quần áo. Cư dân chợ nổi thường sinh sống và sinh hoạt ngay trên thuyền, vì thế, quần áo họ thường phơi cả trên thuyền, do đó 'mặt hàng' này họ không bán. Nhiều gia đình với nhiều thế hệ chung sống trên cùng một chiếc ghe. Nó như một 'căn hộ di động' trên sông nước với những chậu hoa kiểng, các loài vật nuôi, các tiện nghi đầy đủ như tv màu, đầu dĩa, dàn âm thanh... có cả xe gắn máy đậu trên ghe.

2) Cái gì bán mà không treo?
Là các thuyền bán hàng ăn uống và nước giải khát. Những thứ này không thể treo lên được. Do nhu cầu của người đi chợ nên không chỉ có các xuồng trái cây, nông sản phẩm mà còn có nhiều loại dịch vụ khác: phở, hủ tiếu, cà phê, quán nhậu nổi... Nhiều khi còn có thể bắt gặp cả những cửa hàng bán đồ điện thoại di động, điện tử hay thậm chí là một hàng sửa chữa xe máy nổi trên sông.

3) Cái gì mà treo cái này, bán cái khác?
Chính là treo lá dừa nhưng lại bán thuyền. Người dân nếu muốn bán ghe thuyền của họ thường sẽ treo lên thuyền một cây sào, trên đó có gắn một miếng lá dừa.