Núi Sam nằm giữa đồng lúa mênh mông, với nhiều xóm làng vùng quê bao bọc. Vào mùa nước lên, núi Sam trông như một hòn đảo thấp nhỏ giữa biển nước ngọt xanh rờn sóng lúa. Núi Sam cao 84 mét, có đường trải đá vòng quanh núi khoảng 5km. Nơi đây, khí hậu trong lành, bốn mùa l*ng lộng những luồng gió mát. Mùa hè, hoa phượng rực đỏ chói chang như một vườn hoa khổng lồ. Du khách sẽ ít thấy có nơi nào như Châu Ðốc, nơi hội tụ một điểm đến 5 cụm di tích lịch sừ văn hóa được Bộ Văn hóa-Thông tin xếp hạng và công nhận.
Tiêu biểu có Sơn lăng Thoại Ngọc Hầu, một trong những thắng cảnh đẹp đặc sắc nhất ở núi Sam. Bốn di tích khác là chùa Hang, chùa Tây An, miếu Bà Chúa Xứ và đền thờ Nguyễn Hữu Cảnh. Nếu tính tuổi kiến trúc thì Sơn lăng Thoại Ngọc Hầu ngót nghét gần 200 năm (lăng xây dựng năm 1822, niên hiệu Minh Mạng thứ ba). Nằm ẩn bên triền núi Sam cạnh bờ kênh Vĩnh Tế. nhưng Sơn lăng không mất vẻ uy nghi đường bệ. Ở nơi xanh um những tàn cây đại thụ hiển hiện một khuôn lăng đồ sộ thanh nhã, cổ kính với lối kiến trúc nghệ thuật hài hòa thuần phác phương Ðông. Giữa quang cảnh thiên nhiên u tịch là một lăng mộ, nằm giữa những bức tường thành đày đặn và những Ðại môn quan, giữa thềm cao tiền sảnh với cửu cấp xây bằng đá ong, càng làm tăng vẻ tôn nghiêm của lăng, miếu với ngàn cây và núi đá vòi vọi, tạo nên một bối cảnh tuyệt vời.
Vào lăng, du khách sẽ được chiêm ngưỡng di tượng Thoại Ngọc Hầu cao khoảng hai mét. Hơn nửa cuộc đời của Thoại Ngọc Hầu đã cống hiến cho miền đất Tây Nam bộ. Ông tên thật là Nguyễn Văn Thoại sinh năm Tân Tỵ (1761) mất năm Kỷ Sửu (1829) thọ 68 tuổi, được phong tước hầu. Ông người huyện Diên Phước (tỉnh Quảng Nam) được triều đình nhà Nguyễn cử vào khai phá và trấn giữ An Giang đạo (theo binh chế Việt Nam thời trước, đạo được coi tương đương như một quân khu bây giờ) ông đã gắn bó mật thiết với vùng tứ giác Long Xuyên qua các kỳ công:
Ông đã tổ chức đào kênh Thoại Hà, khởi công từ năm 1818, sau hơn hai tháng đã hoàn thành, huy động hơn 2.000 sưu dân. Kênh bề ngang 20 tầm (bằng 51m) bề dài tới Giang Thành, Rạch Giá 12.400tầm (31.744m). Kênh Vĩnh Tế (từ Châu Ðốc tới Hà Tiên) khởi đào từ năm 1819 đến năm 1824 huy động hơn 80.000 sưu dân, dài hơn 9km. Ðào hai con kênh ấy trong thời kỳ lao động thô sơ, quả thật là chuyện thần kỳ.
Kênh Thoại Hà và Vĩnh Tế có một vị trí quan trọng trong việc giao thương và phát triển nông nghiệp từ xưa đến nay. Sau khi việc đào kênh hoàn tất, Thoại Ngọc Hầu cho vẽ bản đồ và báo cáo về triều đình Huế, được vua khen ngợi ban sắc chỉ cho lấy tên người mà đặt cho tên sông là Thoại Hà (sông Thoại) và lấy tên vợ chánh ông là Vĩnh Tế đặt cho kênh Vĩnh Tế.
Ðể đánh dấu những công trình này, Thoại Ngọc Hầu cho dựng bia làm kỷ niệm: bia Thoại Sơn (ghi chép việc đào kênh Thoại Hà) bia Vĩnh Tế Sơn (ghi chép việc đào kênh Vĩnh Tế). Ðồng thời trước ngày dựng bia, Thoại Ngọc Hầu cho nhiều toán người đi dọc hai bờ kênh, từ Châu Ðốc đến Hà Tiên tìm hài cốt những dân binh tử nạn mang về cải táng hai bên tả và hữu khuôn lăng. Ngoài công trình đào kênh, ông còn đắp nhiều con lộ nay đã mất dấu, chỉ còn con đường nối liền nội ô Châu Ðốc đến núi Sam, xây đắp trong hai năm 1826-1827, được tu bổ sử dụng đến nay còn mang tên ông là Bảo Hộ Thoại.
Núi Sam quanh năm không vắng khách phương xa, nhất là vào dịp lễ bội truyền thống kỷ niệm Thoại Ngọc Hầu, vía Bà Chúa Xứ... Du khách nếu có dịp đến Thất Sơn-An Giang xin mời đến viếng thăm lăng mộ Thoại Ngọc Hầu, xem văn bia, đọc văn tế. ...chiêm ngưỡng 14 ngôi mộ và hơn 50 ngôi mộ khác ở ngoại vi lăng, kiến trúc dưới nhiều hình thức: hình bầu dục, hình voi phục, hình trái đào rồi hãy ngắm dòng kênh Vĩnh Tế xanh biếc hiền hòa ... Chắc lòng không khỏi xao xuyến luyến nhớ người xưa... Sơn lăng Thoại Ngọc Hầu-di sản lịch sử văn hóa, thắng cảnh quý giá ở đồng bằng tây Nam bộ đang vẫy mời du khách gần xa hãy một lần đến tham quan.
