Thoạt nghe cái tên Làng Sông, hẳn bạn sẽ nghĩ ngay tới  một ngôi làng nằm bên dòng sông thơ mộng, êm đềm? Kỳ thực đây là chủng  viện nằm giữa màu xanh non ruộng đồng vùng Phước Sơn.


Một chuyện khá hi hữu là khi trùng tu dòng chữ trên  cổng, người ta đã sửa lại theo cách phát âm của người địa phương, chữ  “Làng” chuyển thành “Lòng”, và hệ quả đến nay cái tên tiểu chủng viện  Lòng Sông vẫn được nhiều người quen gọi. Trong bài viết này, xin được  gọi đúng tên: tiểu chủng viện Làng Sông Quy Nhơn.

Men theo con đường bêtông từ ngã ba thôn Tân Thuận, xã  Phước Thuận khoảng 3km, chúng tôi đặt chân tới cánh đồng lúa rộng mênh  mông của xã Phước Sơn. Nổi bật giữa màu xanh non lá mạ là những lùm cây  cổ thụ ôm trọn kiến trúc chủng viện Làng Sông. Ấn tượng phía trước cổng  là một con đường uốn cong như sừng trâu. Nếu đứng từ trên cao, du khách  có thể tưởng tượng đến hình của một chiếc mỏ neo hay một cây đinh ba  sừng sững và uy nghiêm do tạo hóa ban tặng.

Trong tác phẩm Xứ đàng Trong năm 1621,  nhà truyền giáo người Ý Cristophoro Borri kể lại chuyện ông được viên  quan trấn thủ Quy Nhơn hỗ trợ xây dựng những nhà thờ để truyền đạo. Từ  đó, những công trình kiến trúc mang đậm phong cách châu Âu đã có mặt rất  sớm ở mạn Đông Tuy Phước. Và tiểu chủng viện Làng Sông, xã Phước Sơn,  huyện Tuy Phước, Bình Định là công trình nhiều tuổi và nguyên vẹn nhất  tồn tại đến nay.

Dòng  chữ “Tiểu chủng viện” nằm chót vót trên cánh cổng đã nhuốm màu thời gian  như vật chứng sót lại sau những thăng trầm, hưng thịnh của một “ngôi  trường” từng đào tạo các chủng sinh và tu sĩ Công giáo.

Sau cánh cổng là hai hàng cây sao xanh mướt, vườn cỏ  lau ngút ngàn dẫn lối tới một nhà thờ trang hoàng với lối kiến trúc Bồ  Đào Nha. Một điều lạ là chính người dân Phước Sơn cũng không rõ khu  thánh đường này được xây dựng từ khi nào. Manh mối duy nhất từ sử liệu  Giáo phận ghi lại “Ngày 14-1-1964, chủng viện Làng Sông đã tổ chức lễ kỷ  niệm 100 năm thành lập”.

Tuy nhiên, lại có sử liệu cho rằng năm 1850 hai chủng  viện Làng Sông và Mương Lở (Bình Định) đã có 60 chủng sinh. Như vậy,  tính đến nay chủng viện Làng Sông ít nhất đã trên 160 năm lịch sử.

Đúng tính chất một chủng viện, nằm đối xứng với thánh  đường là hai tòa nhà xưa dành cho các tu sinh. Cả khu chủng viện nằm  giữa một gò cao với gần 30 cây sao xanh cổ thụ đã tạo nên không gian  trầm mặc, cổ tích. Chính diện thánh đường mang đậm kiến trúc Gothic với  những khung ô đối xứng, các bông gió trang trí và những hoa văn họa  tiết, cổng vòm nhọn đậm lối kiến trúc thánh đường. Trải qua hơn 160 năm,  tiểu chủng viện Làng Sông vẫn gần như còn nguyên vẹn với những cầu  thang gỗ, khung cửa được điêu khắc tỉ mỉ và đẹp mắt.

Dãy nhà chủng sinh được xây dựng theo lối kiến trúc  kiểu Pháp, tường phủ vôi vàng, khu hành lang thăm thẳm và những hàng cột  tăm tắp, cửa vòm cách điệu ở bancông. Thú vị hơn khi phía trước dãy nhà  là những tán lá sao và khu vườn cỏ lau đong đưa theo gió.

Năm 1983, chủng viện Làng Sông ngừng hoạt động, nhưng  ngày nay vẫn còn những tu sĩ trông coi thánh đường và săn sóc vườn cây,  thảm cỏ. Nhờ vậy, tổng thể khu kiến trúc cổ này không hề có sự hoang  tàn, trái lại còn nguyên vẹn, ngăn nắp và sạch sẽ.

Những buổi chiều về, khi mặt trời dần tắt nắng, du  khách có thể dạo bộ, nghỉ ngơi để đôi chân và bàn tay cảm nhận dấu tích  trăm năm từ những bờ tường sẫm màu gạch cổ, những đường nét hoa văn chạm  trổ trên cánh cửa gỗ hay những bậc thang lên lầu tĩnh mịch…