Chùa Hương Tích nằm lưng chừng ngọn Hương Tích - một trong bảy ngọn núi đẹp của Hồng Lĩnh mây vờn, biểu tượng hùng vĩ của nước non xứ Nghệ. Hồng Lĩnh với 99 ngọn cao thấp gắn với truyền thuyết 100 con chim phượng hoàng đi tìm chốn đậu càng thêu dệt nên nhiều câu chuyện huyền bí.


Chùa Hương Tích ở tỉnh Hà Tĩnh toạ lạc trên đỉnh núi Hồng Lĩnh thuộc xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc. Theo truyền thuyết, chùa là nơi thờ công chúa Diệu Thiện con vua Trang Vương nước Sở, được xây dựng từ thế kỷ XIII. Tuy nhiên, chùa ban đầu đã bị hỏa hoạn làm cháy trụi vào năm 1885, kiến trúc chùa hiện này được Đào Tấn - tổng đốc An Tĩnh cho xây vào năm 1901, đến năm 2003, chùa được trùng tu.

Thấp thoáng lưng chừng núi, chùa Hương Tích như nằm trong lòng màu xanh của cây cỏ, cùng với sự lung linh, huyền ảo của từng đám mây trắng vờn bay. Để lên tới đỉnh chùa, bạn phải đi thuyền qua lòng hồ nhà Đường chừng 2km, sau đó phải vượt thêm 2km đường rừng rợp bóng thông và nhấp nhô đá suối, lắng nghe tiếng nước chảy róc rách như một bản nhạc du dương. Cảnh sắc trên đường đi thay đổi liên tục, làm cho du khách không bao giờ nhàm chán.

Từ những tán cây rậm rạp cho tới những đám mây trắng vờn bay, thấp thoáng đâu đó có một nhành hoa dại đang e ấp ẩn mình, một không gian thật yên lặng và thanh bình của miền núi yên ả. Khi đến nơi, khách tham quan còn bị bất ngờ hơn khi nhiều cảnh sắc kì thú của một vùng sơn thủy hữu tình hiện ra trước mắt.

Phong cảnh thanh tịnh của chùa làm cho ta thấy tâm hồn như nhẹ nhõm hơn, không còn những căng thẳng, lo âu hối hả hằng ngày nữa. Trong khu di tích còn có am Thánh Mẫu, đền Thiên Vương và lên cao hơn nữa là vườn trang vương. Phía sau chùa là những tảng đá lớn vươn ra che chở, những thân cây cổ thụ tỏa bóng rêu phong tạo nên vẻ u tịch, trầm tư, thiêng liêng, huyền ảo.

Trong thượng điện ngày nay, còn lưu giữ được nhiều bảo vật mang giá trị mỹ thuật cao, đặc biệt, là Hồng Chung được đúc vào năm 1741, dưới thời Cảnh Hưng, nặng khoảng 200kg được trang trí 4 mặt cân xứng tương ứng với bốn mùa Xuân - Hạ - Thu - Đông. Nhà Tam bảo, tuy không cao lớn, nhưng thật thâm nghiêm u tịch, hội đủ tam thế phật với nhiều Phật Tích, huyền thoại đẹp về đời và đạo khiến lòng người gần thêm với cõi thiện.

Am Quan Âm, mà nhân dân địa phương vẫn gọi là am phật Bà, được tạo ra từ một động đá tự nhiên khá sâu, từ xa xưa phần cửa động được xây dựng thành một bảo tháp, trang trí hoạ tiết, linh vật đặc trưng mỹ thuật thời Lý - Trần.

Quanh năm ở đây khói nhang nghi ngút làm cho chùa thêm vẻ trang nghiêm và thành kính. Chùa Hương Tích là sự kết hợp tài tình giữa cảnh sắc thiên nhiên và quần thể kiến trúc tôn giáo tạo nên một vẻ đẹp hài hòa, thật đúng là “tình trong cảnh ấy, cảnh trong tình này”.