Như một thủ tục khi nhận lớp mới, giáo sư người Đan Mạch, thầy Flemming Svith, gửi “sơ yếu lý lịch” của mình cho cả lớp xem trước. Lẫn trong các thành tích nghiên cứu khoa học, tôi thấy ngạc nhiên khi lý lịch có ghi hai năm kinh nghiệm “du lịch bụi” (backpacking) ở Nam Mỹ.
Lần đầu tiên tôi thấy một học giả ghi nhận quãng thời gian “lông bông” của mình vào CV. Sau này có dịp nói chuyện nhiều
Thầy Flemming có hai đứa con trai. Người con đầu của ông chết đuối khi đi tình nguyện ở Kenya, bi kịch đến bây giờ tôi vẫn thấy nỗi buồn trong mắt ông. Nhưng ông không cản đứa con thứ hai ra đi khi cậu muốn sang Italy du học. Một người tìm được mình từ những chuyến đi sẽ hiểu được giá trị của nó lớn như thế nào.
Không ít người phương Tây giống như thầy Flemming. Họ đã khao khát khám phá thế giới từ gần một nghìn năm trước, với Marco Polo và “Con đường tơ lụa” nối châu Âu với châu Á. Khi người Việt, người Trung đang bế quan tỏa cảng thì Columbus tìm ra châu Mỹ, rồi Magellan đi vòng quanh địa cầu.
Thế hệ con cháu của họ bây giờ vẫn tiếp tục xách ba lô và du hành khắp năm châu. Với họ, du hành không phải là hiện tượng, mà trở thành một chuyện bình thường. Hầu hết các bạn trẻ đều dành một năm trống (gap year) sau cấp 3 để “đi bụi” trước khi vào đại học hoặc đi làm.
Ở Việt Nam trong vòng chục năm trở lại đây, giới trẻ xê dịch nhiều hơn. Ngồi lên xe máy đi “phượt” đến các miền xa của Tổ quốc, hay xách ba lô du lịch bụi ở nước ngoài, bằng cách này hay cách khác, họ đã dần bước chân ra để nhìn cuộc sống bằng chính đôi mắt của mình.
Trong một nền văn hóa truyền thống đề cao trật tự và ổn định, việc đi lại không chủ đích này nhận nhiều chỉ trích. Có người cho rằng đó là việc vô bổ, phí thời gian. Người thì sợ những hiểm nguy trên đường: từ tai nạn xe cộ cho đến gặp kẻ xấu. Người lại lo con cái mải chơi mà xao nhãng học hành, sự nghiệp.
Cá nhân tôi cho rằng trong cuộc sống, việc gì cũng có chi phí cơ hội: được cái này thì phải mất cái khác. Nhưng tôi nghĩ, dù có tính đến tất cả những rủi ro ở trên, thì việc đi ra, nhìn thấy, và nghe thấy thế giới cũng đáng để làm. Vì cuộc sống không chỉ gói gọn trên màn hình máy tính hay trong bốn bức tường lớp học.
Đi nhiều không đảm bảo cho sự thành đạt, nhưng chắc chắn nó sẽ làm giàu thêm vốn sống của mỗi người. Những người tôi gặp trên các chuyến đi, ở Việt Nam hay nước ngoài, đều nhìn thế giới bằng tấm lòng cởi mở và bao dung với sự khác biệt. Họ kết bạn không phân biệt màu da, chủng tộc, tuổi tác, hay thậm chí là ngôn ngữ. Họ cũng trưởng thành và dễ thích nghi với môi trường sống khác nhau. Trong một thế giới mở như hiện nay, đó có lẽ là những tính cách quan trọng để tồn tại.
Những chuyến đi cũng có hiệu quả trong việc khơi gợi tình yêu đồng bào và xứ sở, thứ mà từ lâu xã hội vẫn cho là đang mất dần đi trong thời buổi kinh tế thị trường. Bởi không có gì đi thẳng đến trái tim nhanh bằng những gì hiện ra trước mắt.
Về miền Tây mùa nước nổi, chúng ta không chỉ thấy đồng quê thanh bình mà cả cuộc sống lam lũ của người nông dân. Lên Hà Giang để chụp ảnh với hoa tam giác mạch và đại đèo Mã Pí Lèng, nhưng cũng để thấy những đứa trẻ không quần áo mặc vẫy tay chào trong sương mù rét căm căm. Những chuyến đi, dù với mục đích gì, đều tạo ra sợi dây gắn bó vô hình với mảnh đất mình đi qua.
Có thể chúng ta sẽ phải trải qua những giây phút mệt mỏi trên đường dài, hay khoảnh khắc đáng sợ như cô gái Việt bị kẹt trong bão tuyết trên dãy Himalaya. Nhưng đổi lại sẽ là những trải nghiệm đáng nhớ và quan trọng hơn, là một con người trưởng thành.
Một nhà triết học cổ đại từng nói “thế giới là một cuốn sách, những người không du hành chỉ đọc duy nhất một trang”. Muốn hoàn thành cuốn sách vĩ đại đó, chúng ta phải đi khi còn có thể.
