Khách du lịch đến thị xã Đồng Hới (Quảng Bình) thường nghĩ đến một dải bờ biển thơ mộng, nơi có bãi tắm Nhật Lệ đẹp nổi tiếng. Không mấy ai biết rằng Đồng Hới có một hồ nước ngọt nằm ngay cạnh biển Nhật Lệ, chỉ cách có hơn 100 mét, đó là hồ Bàu Tró. Đây là một thắng cảnh, vừa là một vùng di tích với những di chỉ khảo cổ học của người Việt cổ để lại.

Đứng trên đồi cát thuộc phường Hải Thành nhìn xuống, thấy biển và hồ chỉ cách nhau vài gang tay. Những ngày biển nổi sóng lớn cứ tưởng như biển sẽ hoà nhập vào với hồ. Lạ thay, dù chỉ cách nhau gần như vậy nhưng nước hồ lại ngọt như là nước suối trên rừng. Người dân thị xã Đồng Hới trước đây thường ra hồ lấy nước về giặt quần áo cho trắng. Nước hồ chủ yếu rịn ra từ cát nên rất trong mát và sắc, có thể tẩy được áo quần. Đây là nguồn nước ngọt duy nhất cung cấp nước sinh hoạt cho cư dân thị xã vốn bị nhiễm mặn từ bao đời nay.

Bao xung quanh hồ là những dải rừng cây phi lao xanh tươi nổi lên ngăn ngắt trên một vùng cát trắng chang chang. Vài năm gần đây do môi trường sinh thái hồ được cải thiện nên có rất nhiều đàn chim bay về cư trú trong rừng cây. Du khách tới thăm hồ, vãn cảnh thật không có gì thú bằng mắc võng dưới rừng cây nằm nghe tiếng sóng biển rì rào lẫn trong tiếng chim ríu ran đưa ta vào giấc ngủ êm đềm.

Vào mùa hè, khi mực nước trong hồ cạn xuống khoảng một phần ba, trông hồ giống như một dấu bàn chân trái khổng lồ. Người dân địa phương vẫn đang kể lại nhiều câu chuyện huyền thoại về cái hồ này. Rằng là hồ sâu đến nỗi không có đáy. Trước đây từ xa xưa, có người đã ném một quả bưởi xuống hồ, sau đó thấy quả bưởi nổi lên ở hồ Sen thuộc huyện... Lệ Thuỷ. Có lẽ những câu chuyện huyền thoại này chỉ là để nói lên nguồn nước của hồ không bao giờ cạn, cho dù là trong mùa hè nắng nóng giai giẳng hàng tháng trời.

Vào mùa hè năm 1923, có hai thông tin viên người Pháp của trường Viễn đông Bác cổ là Max và Depiruy đã phát hiện ra di chỉ khảo cổ học tại Bàu Tró. Cuối mùa hè năm đó, nhà địa chất kiêm khảo cổ học Etinen Patte đã tổ chức khai quật và công bố những hiện vật của thời tiền sử đồ đá mới. Những hiện vật này gồm nhiều rìu đá, mảnh tước, hai hòn ghè bằng thạch anh, bàn nghiền hạt mảnh gốm vỡ... Mùa xuân năm 1980, trường đại học tổng hợp Huế tổ chức khai quật lại di chỉ Bàu Tró ở khoảng cách cách mép nước hồ lúc đó 40 mét, cao hơn mặt nước 2,3 mét, cách hố khai quật của Patte hơn 100m về phía tây. Hiện vật thu được gồm có nhiều rìu, bôn đá, bàn mài, chày nghiền, mũi nhọn, và vô số các mảnh gốm vỡ của các loại nồi, niêu, bình, vò... Và từ đó các nhà khảo cổ học đã lấy tên của di chỉ này để đặt cho nền văn hoá hậu kỳ đá mới phân bố ở vùng ven biển Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên là văn hoá Bàu Tró.

Nguồn tin: miền trung