Lữ khách đi trên con đường xuyên Việt đến địa phận phía nam Hà Tĩnh bỗng thấy sừng sững một dãy núi chắn ngang trước mặt. Đó đó là dãy Hoành Sơn, một nhánh "núi ngang" của hệ thống Trường Sơn hùng vĩ. Đèo Ngang là con đèo đưa lữ khách vượt núi Hoành Sơn để đi tiếp cuộc hành trình về phía nam.

    Nói về Hoành Sơn và đèo Ngang, sách "Đại Nam nhất thống chí" có ghi: "... năm Minh Mạng thứ 14 (năm 1833) đặt cửa quan trên đèo, đóng quân phòng thủ; năm thứ 19 đúc cửu đỉnh, lấy hình tượng núi này đúc vào huyền đỉnh..." Và cũng chính tại nơi đây, các nhà thiết kế đã chọn được một con đường tối ưu, chỉ có hai "cua" (một ở phía bắc, một ở phía nam) mà đi qua được lưng núi cao 150m.

    Ở phía đông Đèo Ngang, nơi giáp biển Đông mũi Ông, mũi Độc ngoài khơi có các đảo Hòn La, Hòn Vụng Chùa, Hòn Cỏ, Hòn Gió tạo thành những thắng cảnh tuyệt đẹp. Riêng đảo Hòn La có một vị trí có thể xây dựng cảng biển nước sâu rất lý tưởng. Còn đảo Chim ở phía đông Hòn La, nơi có rất nhiều chim hải âu đen cư ngụ là một điểm du lịch biển rất tốt.

    Bản thân đèo Ngang cũng là một thắng cảnh. Cỏ cây hoa lá, địa thế, những di tích văn hóa-lịch sử nơi đây đã từng làm rung động tâm hồn bao tao nhân mặc khách cũng như các ông hoàng, bà chúa thuở xưa. Vua Lê Thánh Tông, tướng Lý Thường Kiệt, Nguyễn Du, Lê Quí Đôn, Bà Huyện Thanh Quan... đều có những bài thơ hay về Đèo Ngang. Riêng bài thơ "Qua Đèo Ngang", một tuyệt bút của bà Huyện Thanh Quan thì có lẽ không ai là không biết.

    Có thể nói Hoành Sơn-Đèo Ngang là một nơi du lịch; nghỉ mát rất tốt. Tại đây có thể tổ chức cho du khách lặn để chiêm ngưỡng thế giới kỳ ảo dưới lòng đại dương. Nơi đây còn có nhiều loại hải sản quí hiếm như: tôm hùm, sò huyết, hải sâm, yến sào các loại ốc, mực, cá ngon thượng hạng. Hoành Sơn-Đèo ngang quả là một nơi mà ngành du lịch cần quan tâm đầu tư khai thác. (TBDL)