Vùng đất địa đầu có những nét đẹp thường được nhắc đến như các phiên chợ vùng cao đầy màu sắc đồ thổ cẩm, những đêm chợ tình đầy nắng gió và những tiếng sáo, tiếng khèn… nhưng ít ai biết đến một nét khác của người Mông – văn hoá rượu ngô.

Tìm đến cao nguyên đá Hà Giang, nơi cộng đồng của 23 dân tộc cư trú và sinh sống. Có lẽ rượu ngô độc đáo và làm say lòng du khách không chỉ bởi hương nồng, êm dịu và một chút mới lạ của loại men lá đặc biệt… mà hơn hết chính là thứ tinh tuý từ núi đá và vô vàn khó nhọc của người Mông nơi đây.

Thật không thể tưởng tượng được người Mông ở Hà Giang lại phải sản xuất rượu ngô cực nhọc và vất vả đến vậy! Với 3/4 diện tích là núi đá, quanh năm hạn hán, mây mù bao phủ, ngoài cây ngô, không có loài cây nào có thể sinh trưởng mạnh như vậy. Và cây ngô cũng kiên cường, có sức sống mãnh liệt như chính người Mông nơi đây. Cảnh những người Mông gùi đất đổ vào từng hốc đá trên cao nguyên để trồng ngô – chuyện khó tin nhưng có thật, đá tai mèo sắc nhọn có thể đâm nát chân người… đã làm tôi thực sự xúc động! Vậy mà, họ đã làm nên những điều kỳ tích đáng khâm phục.

Vào mùa xuân, vạn vật đang sinh sôi nảy nở, cũng là lúc người Mông đem hạt giống đi bỏ vào từng hốc đá tai mèo. Đồng bào nơi đây có câu nói “sống trên đá, chết vùi trong đá” và lạ thay những nương ngô năm nào cũng xanh tốt, cho năng suất cao, không ăn hết ngô, đồng bào dùng để nấu rượu và bán lấy tiền mua gạo và đồ dùng khác. Quả là đá không phụ công người. Với đôi chân dẻo dai, chắc khoẻ, mùa thu hoạch, ngô lại được chất đầy trong quẩy tấu (gùi) cao vút trên lưng về nhà...

Các công đoạn nấu rượu ngô không kém phần cầu kỳ, gian nan, từ việc gùi những bình nước, bó củi cách bản làng 3 – 4km đến việc nấu chín ngô, ủ men lá – một loại men độc đáo ở vùng cao ít độc tố. Rồi đem lên bếp chưng cất khoảng từ năm đến sáu tiếng mới cho những giọt rượu thơm, đậm đà. Rượu có hương dịu của thứ men lá đặc trưng, vị nồng êm và ngọt của ngô núi.

Vào các bản làng người Mông, hầu như nhà nào cũng nấu rượu ngô, các gia đình đều có những chum rượu to vừa để dùng, vừa để đãi khách quý. Rượu ngô là thứ uống thường xuyên và không thể thiếu đối với người Mông, ở vùng cao. Vào các chợ phiên người ta thoả sức uống cho say mềm rồi ngủ ngay bên vệ đường, vách đá, có khi ngủ cả trên lưng ngựa để mặc vợ đưa về… Để lý giải tại sao người Mông uống nhiều rượu đến vậy? nhà nghiên cứu văn hoá dân tộc Nguyễn Quanh Bách, trưởng phòng di sản văn hoá phi vật thể, bảo tàng tỉnh Hà Giang cho biết: “Cao nguyên cực Bắc của Hà Giang khí hậu ôn hoà mát mẻ, dù là mùa hè nhưng ban đêm ngủ vẫn phải đắp chăn, mùa đông nhiệt độ xuống rất thấp, có khi xuống âm độ, và thường có tuyết rơi… Vì vậy, rượu sẽ làm người Mông ở rẻo cao ấm áp hơn trong cuộc chống chọi với những đợt giá rét như cắt da, cắt thịt”.

Ngày nay, rượu ngô Hà Giang đã trở thành thương hiệu nổi tiếng, có nhiều loại khác nhau nhưng có lẽ nổi tiếng được mọi người biết đến là rượu ngô Thanh Vân ở Quản Bạ. Giữa tiết trời giá lạnh, sương núi giăng giăng, ngồi quán nhỏ nơi phố đá xuýt xoa bên tô cháo ấu tẩu nóng, hay chảo thắng cố thơm lừng, thêm một chút rượu ngô mềm môi – thật thú vị và ấm lòng lữ khách.

Theo TCDL.