Dùng muỗng múc một miếng ruột quách đưa vào miệng nhấn nhá nhai. Vị chua chua, ngọt ngọt, beo béo, giòn giòn của hạt và mùi thơm đặc trưng của cơm quách lan tỏa vào vị giác, thật thích thú...

Một lần qua huyện Cầu Kè (thuộc tỉnh Trà Vinh), bất chợt, tôi bắt gặp một thứ trái lạ bán bên vệ đường. Trái tròn cỡ quả banh nhựa trẻ con, trông giống như trái cám, da nhám có màu xám trắng, mà bọn trẻ con chúng tôi ngày xưa thường hái về đập bỏ vỏ ngoài lấy nhân màu trắng, có hình con cá ở bên trong để chơi nhà chòi, nhưng thực tế không phải vậy. Dừng xe ghé vào sạp hỏi thử mới biết đó là trái quách, đặc sản đất Trà Vinh.


Cây được trồng nhiều nơi đất giồng ở Cầu Kè, và người Khờ-me nơi đây thích trồng cây quanh nhà. Ngoài tên Quách, có nơi còn gọi tên là Gáo (có lẽ trái trông giống cái gáo dừa).

Cây cao khoảng 7- 8 mét, lá nhỏ, nhánh có gai giống như cây cần thăng. Cây trồng khoảng 7 năm thì cho trái, cây càng lâu năm trái càng nhiều. Tháng chạp, tháng giêng âm lịch là mùa quách chín.

Giống như trái sầu riêng, quách khi chín tự nhiên rụng vào ban đêm. Sáng sớm chủ vườn chỉ việc đến gốc cây lượm mang ra chợ bán, chứ không ai leo lên cây hái, và nếu hái trên cây xuống giấm ép, trái chín sẽ không ngon.


Đặc biệt trái quách khi chín muồi, da mốc trắng và tỏa mùi hương thơm ngát rất đặc trưng. Đập bể vỏ trái ra, ta sẽ thấy phần cơm trái mềm có màu nâu (như màu me chín), trong đó có những hạt li ti (nhỏ hơn hạt lựu), hạt ăn giòn.

Ngoài làm thức uống giải khát, theo y học dân gian, trái quách còn xanh xắt mỏng phơi khô dùng để chữa trị tiêu chảy, trái chín chống táo bón, giúp điều hòa tiêu hóa. Lá cây quách chữa trị viêm phế quản…


Trái quách chín chỉ có hai cách chế biến. Đó là: Dầm nước đá đường, và ngâm rượu, trong đó món đầu tiên có tác dụng giải nhiệt được mọi người thích nhất.

Để giầm nước đá đường, chỉ cần nạo ruột trái cho vào ly đánh nhừ. Cho đường cát và nước đá bào vào, ta sẽ được một món giải nhiệt ngày hè tuyệt hảo và đáng nhớ. Dùng muỗng múc một miếng ruột quách đưa vào miệng nhấn nhá nhai. Vị chua chua, ngọt ngọt, beo béo, giòn giòn của hạt và mùi thơm đặc trưng của cơm quách lan tỏa vào vị giác, thật thích thú...

Bài và ảnh Hữu Tưởng