Trong số gần 2.000 sông, suối ở tỉnh Lai Châu, sông Đà chiếm kỷ lục về nhiều phương diện, trở thành nét "văn hoá sông nước" đặc trưng tại huyện biên giới Mường Tè. Tới vùng đất này, bạn có thể cảm nhận được chất lãng mạn nguyên thuỷ Đà giang.
Khởi nguồn từ độ cao 1.500m tại núi Nguỵ Sơn của tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), sông Đà dài 983km (đoạn chảy trên đất VN dài 543km). Người dân tộc Thái gọi sông Đà bằng cái tên trìu mến: Nậm Tè (sông Thật). Thông thường, nước sông trong xanh và chỉ ngầu đỏ khi mùa mưa tới.
Với diện tích lưu vực 52.500km2, sông Đà cung cấp 31% lượng nước và là chi lưu lớn nhất của hệ thống sông Hồng.
Do độ dốc lớn và sức nước chảy xiết, sông Đà được các nhà nghiên cứu xếp vào loại "sông hung dữ bậc nhất ở Đông Dương", làm nên 50% lũ lụt sông Hồng, nhưng cũng là con sông có trữ năng ở lưu vực khoảng 59,3 tỉ kwh.
Sông Đà đã góp phần vào sản lượng điện của Nhà máy thuỷ điện Hoà Bình và trong tương lai với Nhà máy thuỷ điện Tạ Bú thuộc tỉnh Sơn La.
Trong 232km sông Đà chảy trên địa phận Lai Châu có 170 thác và 130 ghềnh, trong đó đoạn chảy qua Mường Tè là 120km với hơn 200 thác, ghềnh.
Dọc hai bờ sông có những cánh rừng còn nguyên vẻ hoang sơ, là nơi cư trú lý tưởng của hàng trăm loài chim, thú quý hiếm.
Cá sông Đà nhiều vô kể và thơm ngon khác thường. Riêng loài cá lăng và anh vũ có con nặng tới nửa tạ, rêu mọc trên mình, nom chúng di chuyển trong dòng nước như những tảng đá biết bơi.
Du khách có thể bắt gặp bà con người dân tộc đi trên sông bằng những con thuyền độc mộc, hình đuôi én. Vào mùa lũ, trong suốt vài tháng, sông Đà như sôi lên sùng sục, càng ngược lên đầu nguồn càng nhiều hiểm nguy.
Sông Đà đã nhiều lần chảy vào trong thi ca. Thơ của Chánh sứ sơn phòng kiêm Tuần phủ Hưng Hoá Nguyễn Quang Bích (1832 - 1890) từng viết:
Chúng thuỷ giai đông tẩu - Đà giang độc bắc lưu
(Mọi con sông đều chảy về hướng đông -Riêng sông Đà chảy theo hướng bắc).
Tản Đà tiên sinh cũng từng vọng câu hỏi trong thơ: "Sông Đà ai vặn một dòng quanh?".
Nhà văn Nguyễn Tuân từng có "Tuỳ bút sông Đà" nổi tiếng....
Ngược dòng lịch sử, vào tháng chạp năm Tân Hợi (1431), sau khi dẹp xong loạn biên thuỳ, Thái Tổ Lê Lợi cho khắc trên vách đá Pú Huổi Chỏ nơi tả ngạn sông Đà một tấm bia.
Tấm bia này đã được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia, được coi là tấm bia cổ chữ Nôm duy nhất ở Lai Châu. Ngoài giá trị nói trên, văn bia Lê Lợi còn mang ý nghĩa khẳng định chủ quyền cương vực nước ta.
Nhân đây cũng xin đề nghị các cơ quan chức năng cần sớm có kế hoạch di dời tấm bia, kẻo nay mai, khi công trình thuỷ điện Sơn La hoàn thành, vùng đất có tấm bia này sẽ bị chìm dưới cốt nước 215m.
Nếu có dịp du ngoạn sông Đà, bạn sẽ được chiêm ngưỡng vẻ kỳ tú giang san ở nơi góc gió trăng treo với phiêu diêu khói sóng và tìm hiểu về vốn văn hoá dân gian với trường ca "Lhá pa di" (dân tộc Hà Nhì), thiên tình sử "Xống chụ xon xao" (dân tộc Thái)...
