Ninh Bình là một tỉnh ở đồng bằng Bắc bộ nhưng chỉ có hai huyện Kim Sơn, Yên Khánh phì nhiêu còn 5 huyện thị khác đều thuộc miền sơn cước. Ruộng ít, núi nhiều; nhất là núi đá vôi.
Chính địa thế “lổn nhổn” này sau hàng triệu năm ngập trong nước biển, sóng biển vỗ không ngừng bào mòn khoét sâu núi đá, và nước mưa chứa nhiều chất a-xit có sức phá huỷ đá vôi thế kỷ này sang thế kỷ khác đục sâu vào ruột núi đã tạo ra bao hang động có vẻ đẹp tuyệt trần.Từ thị xã Ninh Bình, cách Hà Nội 93km về phía Nam, du khách theo đường I đi 7 km nữa sẽ gặp một đại lộ rộng 50m, dài 3000m, là con đường mới mở dẫn du khách vào khu danh thắng Tam Cốc – Bích Động. Cảnh đầu tiên làm du khách có thể bị ngợp là bến Văn Lâm với hàng trăm con đò đỗ san sát. Ngồi trên những con đò nhỏ, nghe tiếng mái chèo khoắng nước sông Ngô, thấy núi Văn, núi Võ, núi Mỏ Đại Bàng soi bóng xuống lòng sông trong văn vắt; giữa cảnh núi sông thanh tịch du khách đã có cảm giác khoan khoái tuyệt vời. Nhưng đâu chỉ có thế. Dòng đò nối đuôi nhau cón đưa du khách vào Tam Cốc (3 hang). Hang Cả dài 127m, rộng 45m, cao 5m; hang Hai , hang Ba tuy có ngắn hơn nhưng đều cực kỳ hấp dẫn trước muôn vàn thạch nhũ. Chạy dọc hai bờ sông Ngô là hai dãy núi đá thẳng đứng với từng thớ ngang, dọc trông như những ngôi đền Ăngko khổng lồ. Bao bọc chân núi lại vẫn là hang – hang hàm ếch do nước biển bào mòn từ ngàn đời xưa để lại.
Sau 6km ngồi đò du khách sẽ lên tham quan Bích Động. Chúa Trịnh Sâm từng gọi là Nam thiên đệ nhị động (chỉ sau động Hương Tích ở Hà Tây).
Càng được toại nguyện hơn khi du khách đi ngược về phía Tây Bắc cách thị xã Ninh Bình 20km vào đầm Vân Long ngoạn mục. Đầm có diện tích 2.643ha bao gồm núi và nước. Đây là khu bảo tồn thiên nhiên rất đặc sắc của Ninh Bình. Các nhà khoa học trong và ngoài nước đã điều tra ra ở Vân Long có 457 loại thực vật, 39 loài thú - đặc biệt trong đó có thú Voọc quần đùi khoảng 50 con là loài vật đang có nguy cơ bị tuyệt chủng trên phạm vi toàn cầu, 62 loài chim, 26 loài bò sát, 6 loài ếch nhái, 44 loài cá, 39 loài thuỷ sinh sinh vật (rong, rêu… ), 37 loài động vật đáy (tôm, cua, ốc hến,… ). Cả khu Vân Long có 14 hang động, có hang dìa 250m, rộng 10m, cao 8m (hang Cá) hay hang Ông Thang dài 132m, rộng 9m, cao 3m… Đây là những hang xuyên thông núi với muôn ngàn nhũ đá mà chỉ có tài năng của thiên nhiên mới chạm khắc nổi. Ngồi trên những chiếc tuyền câu bé tẻo teo nhẹ nhàng lướt trên bóng núi, trên thế giới rêu tảo, say sưa nghe tiếng tí tách nước nhỏ trong hang, tiếng cá đớp mồi, tiếng ca nhiều bè của chim, muông, thú du khách vẫn không thể không nhận thấy không khí ở đây trong lành mát mẻ đến mức lý tưởng.
Từ đầm Vân Long đi 25km nữa du khách sẽ đến vườn Quốc gia Cúc Phương với tổng diện tích 22.000ha. Vườn có một quần thể động thực vật vô cùng phong phú, đa dạng và độc đáo.Ở đây đã phát hiện và giám định được tên khoa học 1983 loài thực vật bậc cao, 97 loài thú, 300 loài chim, 36 loài bò sát, 17 loài lưỡng cư, 11 loài cá. Trong đó có 37 loài thực vật và 36 loài động vật nằm trong sách Đỏ động thực vật của Việt Nam. Du khách sẽ được thấy cây chò nghìn năm cao 55m, gốc phải 16 vòng tay người ôm mới xuể.
Du khách còn được vào động Người Xưa, hang Con Moong nơi các nhà khảo cổ học đã tìm thấy những ngôi mộ cổ, các công cụ đồ đá cùng nhiều các di vật khác cách ngày nay 7000 đến 12.000 năm. Đến Cúc Phương du khách có thể nghỉ lại cùng ăn, ở với đồng bào Mường. Thú vị lắm sao.
Đến Ninh Bình du khách sẽ không thể bỏ qua một điểm du lịch nổi tiếng nữa: đền Vua Đinh – Vua Lê và quần thể hang động ở Trường Yên. Các nhà khảo cổ học đã phát hiện ra nền móng của cung điện cũ nơi cố đô cùng đồ sành sứ cách đây hơn 1000 năm. Bao bọc quanh đền có rất nhiều hang động hấp dẫn mà muốn được chiêm ngưỡng hết du khách phải “đi miết” hai, ba ngày.
Để đáp ứng nhu cầu của đông đảo đồng bào trong nước và hàng trăm khách du lịch quốc tế mỗi ngày. Nhà nước và tỉnh Ninh Bình đang đầu tư 600 tỷ đồng để cải tạo và nâng cấp các khu du lịch sinh thái. Những tên Trường Yên, Vân Long, Cúc Phưong, Tam Cốc… sẽ không bao giờ phai mờ trong tâm trí của du khách bởi đến đây du khách cảm thấy như vào chốn bồng lai, thưởng ngoạn phong cảnh thiên nhiên tuyệt mỹ và tắm mình trong bầu không khí tinh khiết, làm mơn man da thịt, thấm vào cõi tâm hồn. Nhiều người nói những điểm du khách vừa đi qua là Hạ Long cạn của Ninh Bình. Còn nhà thơ Giang Nam từ thành phố du lịch nổi tiếng Nha Trang ra tham quan Ninh Bình đã viết:
“Còn trời còn nước, còn non
Còn đi du lịch ta còn đến đây”
