Chùa được xây dựng ở vị trí ( tuyệt đẹp ngay giữa thôn Bối Khê, xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây, cách thị xã Hà Ðông chừng 13km. Tổng diện tích đất chùa khoảng 5.000m2. Chùa Bối Khê không những là di tích lịch sử quý về niên đại mà còn có kiến trúc bằng gỗ rất đẹp. Chùa được xây dựng từ năm 1382, thời nhà Trần, đến nay đã hơn 600 năm. Chùa thờ Nguyễn Ðình An còn được gọi là Ðức Thánh Bối, là người địa phương đã có công đánh bại quân xâm lược phương Bắc.
Kiến trúc chùa Bối Khê có tiền đường, hành lang tả hữu, nhà tam bảo đều bằng gỗ dựng theo hình chữ quốc. Hậu đường được kết nối với điện thờ Thánh có hình chữ công. Toàn bộ kiến trúc được sắp xếp cân xứng hai bên theo một trục chính.
Từ đường cái nhìn vào, cách cổng chùa 50m phía tay trái là lăng Quận công Lê Tiến Quý, người thôn Bối Khê (thời Lê Trung Hưng), bên phải là đền thờ Ðức Ông. Trước cổng chùa là sân đất rộng rãi, có cây đề, cây đa cổ thụ, đường kính ba vòng tay người ôm không xuể.
Cổng chùa có 5 cửa, phía trên cửa chính có dòng chữ Ðại Bi Tự. Qua cổng chùa thấy ngay chiếc cầu gạch vắt qua hào nước hẹp, dấu tích của dòng sông Ðỗ Ðộng. Rẽ trái là con đường dẫn tới từ đường trạng nguyên Nguyễn Trực (1417-1474), cách chùa 30m. Ði qua cầu là tam quan cao hai tầng, tám mái. Tầng trên treo quả chuông lớn, đường kính 60cm, cao 1m.
Qua khỏi gác chuông là sân gạch rộng chừng 400m2, hai bên là hai hồ nước, một trồng sen và một làm giếng nước sinh hoạt cho dân làng trước đây, nay trở thành nơi biểu diễn văn nghệ trong dịp hội chùa.
Tòa tam bảo còn gọi là Thượng điện, thờ Phật, Pháp, Tăng, cấu tạo theo 4 hàng cột, mỗi hàng 4 chiếc, riêng thềm điện có 6 cột đỡ mái, chia thành 7 gian. Hai vì kèo giữa mang đậm phong cách nghệ thuật thời Trần. Các đầu bảy đỡ mái phía ngoài được chạm khắc hình rồng, đầu bảy góc trái phía ngoài chạm hình chim thần Garuda. Bên phải tam bảo là nhà bia dựng năm 1450 ghi sự tích Ðức Thánh Bối.
Chùa còn bảo lưu được nhiều nghi thức tôn giáo của phái Trúc Lâm, Ðạo giáo, Khổng giáo và có nhiều cổ vật quý 58 pho tượng lớn nhỏ 2 cây đèn gốm thời nhà Mạc và nhiều sắc phong. Trong số 58 pho tượng, đáng chú ý là tượng Quan âm 12 tay ngồi trên tòa sen đặt trên bệ đá chạm khắc hình rồng, chim thần, hoa lá có niên đại Xương Phù lục niên (1382), triều vua Trần Phế Ðế. Hai hành lang chạy dọc, mỗi bên 9 gian, 18 vị La Hán ngồi trên bệ đá, thể hiện đủ gương mặt, tư thế khác nhau.
Sau tam bảo là hậu cung thờ thánh Bối Khê Nguyễn Ðình An, hai tầng tám mái. Ngày 12 tháng Giêng âm lịch hàng năm là ngày hội chùa Bối. Cứ 5 năm một lần, 11 thôn trong xã rước kiệu về chùa lễ Thánh, thắp hương để tưởng nhớ người xưa đã có công dẹp giặc ngoại xâm. Chùa được Bộ Văn hóa-thông tin xếp hạng di tích lịch sử ngày 20.4.1979. (Theo TBDL)
