Ra khỏi thủ đô Hà Nội, đi vài chục km, đến Sơn Tây, Hoà Bình hoặc Thái Nguyên là đã gặp nhà sàn. Ðược công tác nhiều năm ở Việt Bắc, Tây Bắc, tôi có mấy nhận xét thú vị sau, hi vọng giúp các bạn hướng dẫn viên du lịch đôi điều có ích.
Tại sao nhiều nhà sàn có nhiều hình vẽ trên cánh cửa
Ði du lịch miền núi, ngắm nhìn các ngôi nhà sàn cổ, bạn sẽ thấy một điều lạ: Hai cánh cửa sổ bằng gỗ thường được trang trí đẹp mắt, đặc biệt là vẽ hoặc chạm trỗ hình dáng hai chiếc sừng trâu hoặc hình trăng lưỡi liềm. Người già kể: xa xưa, khi tổ tiên di cư vào Tây Bắc, phiêu bạt đi nhiều nơi, đã di chúc miệng cho nhau rằng dù sống nơi đâu khi làm nhà là phải có ký hiệu kể trên để cháu chắt chút chít sau này dễ nhận ra bà con, gốc gác (du lịch trên núi, du khách cũng đừng lấy làm lạ khi gặp một người già đi bộ vài ngày đường chỉ để đến thăm nhau và nhận họ hàng).
Không cần một tấc sắt
Các ngôi nhà sàn thoạt trông rất giống nhau do cấu trúc cao hơn mặt đất. Quan sát kỹ mới thấy điều khác biệt: Cột nhà được kê lên các viên đá hoặc là chôn xuống đất; Có 2 hoặc 4 mái; Có hoặc không bố trí lan can; Có hoặc không ngăn thành các gian riêng; khác nhau về hoa văn trang trí trên đỉnh nóc...
Nguyên vật liệu dùng làm nhà: Ngỗ, ván, hóp, mây, tre, nứa, lá... hoàn toàn là sản phẩm của rừng. Du khách đến thăm nhà sàn, ngồi kin lẩu (uống rượu) với chủ nhân, nếu bàn chuyện nhà cửa, dễ thấy cần ké (người già) vuốt râu, tự hào, vui vẻ: "Nhà sàn miền núi dân tộc ta không cần một tấc sắt! miền xuôi thua to rồi vớ..ớ!".
Chiếc màn quanh năm buông kín!
Phần lớn các nhà sàn không có phên vách ngăn nên rất thoáng rộng. Quanh bếp lửa là nơi xum họp gia đình hàng ngày, ăn uống, bàn chuyện bản làng, cũng là nơi tiếp khách lạ. Chỗ ngũ của nam giới ở gần nơi thờ cúng. Phần dành cho phụ nữ là phía có để nước nôi, khung cửi. Ở góc đó, người Lào, Lự, Thái thường xếp nhiều chăn đệm do họ tự sản xuất để dùng cho gia đình còn dư thừa, phòng khi có khách cần nghỉ lại. Vậy đâu là "khoảng trời riêng" của từng đôi vợ chồng. Ðó chính là những chiếc màn rất rộng bằng vải thô nhuộm mầu chàm sẫm, quanh năm buông kín. Xin chớ phân vân nghi ngờ, cũng đừng quá tò mò mà .... rách việc!.
Du khách chớ lên nhầm cầu thang!
Ðến nhà sàn, không ít lần du khách thấy có hai chiếc cầu thang. Chiếc cầu thang chính to, bằng gỗ rất chắc chắn là để cả gia đình và khách khứa lên xuống. Còn một cầu thang khác ở một phía hồi là dành riêng cho nữ giới (lên đúng buồng của các cô gái chưa chồng). Chiếc cầu thang nhỏ, nhẹ xinh xắn này được bố trí cơ động. Trước khi đi ngủ, các nàng sẽ nhấc lên cất vào buồng mình rồi cài cửa cẩn thận.
Chính nơi đây dễ diễn ra những chuyện thú vị nhất (vào một buổi tối trời nào đó, từ nơi đầu gió tiếng kèn tiếng sáo tiếng đàn môi của chàng trai men theo sườn núi, lướt trên dòng suối đến với nàng. Âm thanh da diết quá! Song, khi những lời gọi bạn tỏ tình đã được thổi hết công suất, đến muốn đứt hơi mà cũng không đủ hiệu lực lôi cuốn người đẹp ra đi chuyện trò tâm sự thì "người hùng" đành bí mật mon men tìm đến. Nhanh như con sóc, êm lẹ như tiểu hổ, chàng lần mò theo từng chiếc cột sàn nhà, đến đúng vị trí chiếc cầu thang phụ kia, dùng que nhỏ chọc ngược lên phía lưng, chỗ nàng nằm. Ðiều gì sẽ xảy ra. Hoặc là nàng cảm động trước quyết tâm "nộp đơn xin chết", sẽ lén ra tâm sự; còn nàng đã cắt cầu thì xin mời anh chàng trai làng cứ đứng đó cho đến khi nản chí).
Như vậy, ban ngày nếu khách du lịch vô tình hay cố ý bước "nhầm" lên chiếc cầu thang phụ thì nhẹ tội cũng bị các cô mắng là phạ khá (trời đánh) cuối cùng xin vui một tí: đêm hôm nếu du khách nào dại dột cũng muốn "nhập gia tuỳ tục", muốn "thử sức mình" đi chọc sàn ở phía cầu thang phụ kia biêu đầu sứt trán là điều khó tránh khỏi.
Nguồn tin: TBDL
