Nếu du khách đến hà Nội bằng đường hàng không từ trên máy bay nhìn xuống những dòng sông Hồng, sông Đuống, sông Nhuệ như những dải lụa hồng từ xa quàng qua Hà Nội. Đặc biệt những mặt gương lam thủy (nước xanh) đó là Tây Hồ-trúc Bạch nằm giữa Tây Bắc, Thiền Quang-Bảy Mẫu ở Đông Nam, Hoàn Kiếm (Hồ Gươm) nằm ở trung tâm của thủ đô Hà Nội.
Nếu quả hồ Hoàn Kiếm của đoạn sông Hồng cũ sau khi đổi dòng để lại đến nay đã vài nghìn tuổi. Hồ có tên Lục Thủy-nước bốn mùa xanh ngắt. Tới thế kỷ 15 có tên Hoàn Kiếm do sự tích Lê Lợi trả gươm. Gươm ấy luôn ở bên ông suốt 10 năm chinh chiến. Khi dẹp xong giặc Minh, vua Lê về Thăng Long, một hôm ngự thuyền dạo chơi trên hồ Lục Thủy bỗng có con rùa nổi lên, ông rút gươm ra trả thì rùa liền đớp ngay thanh gươm mà lặn xuống. Như vậy là vua trả gươm lại cho trời. Vì vậy có tên là Hoàn Kiếm-hồ Gươm.
Sau thủy quân dùng hồ làm nơi luyện tập, nên có tên là hồ Thủy quân. Theo truyền thuyết, đời Lê Thánh Tông (nửa sau thế kỷ 15) chỗ này là gò Tháp Rùa, từng là nơi vua ngồi câu cá nên gọi Điếu Đài. Từ khi trung hưng, chúa Trịnh mới bắt đầu trang điểm cho nó. Đời Vĩnh Hựu, chúa Trịnh Giang lập cung Khánh Thuỵ ở Đào Ngọc làm nơi bóng gió ngày hè. Sau đó Trịnh Doanh cho đắp ở bờ hồ gò Ngọc Bội, để ghi chiến công đánh dẹp Quận Hẻo ở núi Ngọc Bội. Đầu thế kỷ 19, một ngôi chùa được dựng lên trên nền cung Khánh Thuỵ cũ-Chùa Ngọc Sơn. Sau chùa không thờ Phật nữa, mà thờ Thánh Văn Xương-Chủ về văn chương khoa cửa và Đức Thánh trần, tức anh hùng Trần Hưng Đạo, do vậy đổi tên là đền Ngọc Sơn.
Năm 1864, nhà văn hoá Nguyễn Văn Siêu của Hà Nội đứng ra sửa sang lại toàn cảnh. Trên núi Ngọc Bội xây tháp Bút, hình bút lông, thân tháp tạc ba chữ “Tả Thanh Thiên” (viết lên trời xanh).
Đi qua Tháp Bút, tới cửa cuốn-Đài Nghiên (trên đặt cái nghiên bằng đá). Quanh nghiên có khắc một bài “Minh” nói về công dụng cái Nghiên, xét về mặt triết học. Qua Đài Nghiên đến cầu Thê Húc (nơi ánh mặt trời đậu lại), cầu làm bằng gỗ uốn cong, sơn đỏ, soi mình trong nước xanh. Cầu dẫn đến lầu Đắc Nguyệt, cổng đền Ngọc Sơn. Đền có 3 gian, gian ngoài là Bái Đường, gian giữa thờ Văn Xương và gian sau thờ Trần Hưng Đạo. Trước gian Bái Đường là Trấn Ba Đình (đình trấn sóng). Nhìn thẳng về phía Nam gò Tháp Rùa có từ thế kỷ 19, kiến trúc không có gì đặc sắc, nhưng đã trở thành biểu tượng quen thuộc của Hồ Gươm-Hà Nội. Hồ có nhiều thuỷ sản, đặc biệt là rùa. Khi nào thời tiết thay đổi, chúng nổi lên mặt nước để thở, có con bò lên gò Tháp Rùa. Năm 1968 người ta bắt được một con rùa nặng tới 230kg, dài 2,10m, ngang 1,2m, có độ tuổi 400-500 năm (tương ứng với thời gian Lê Lợi trả gươm). Hồ còn là nơi đua thuyền lướt ván...Quanh hồ là đường đua xe đạp, chạy điền kinh, nhà hàng, khách sạn, quầy bán sách báo, hoa tươi, vật kỷ niệm...cảnh “ngựa xe như nước, áo quần như nêm”.
Ngày nay, khu vực quanh hồ đã trở thành Bờ Hồ, nơi dạo chơi của nhân dân, nơi gặp gỡ của cán bộ miền Nam tập kết, nơi nam thanh nữ tú trong quần áo nhiều màu sắc, khoác ngoài áo dạ, áo len, áo nhung...dắt tay nhau đi hái lộc (bằng hoa) trong đêm giao thừa. Không những dân Hà Nội mà cả các vị lãnh đạo nhà nước, khách nước ngoài cùng chung vui đón năm mới trong tiếng pháo xuân. Hàng năm nơi này tổ chức hội Hoa Đăng, đèn hoa, pháo hoa trong dịp Quốc Khánh, Hồ Gươm lộng lẫy muôn màu nghìn sắc từ các tràng pháo hoa từ không trung kéo xuống mặt hồ...
Hồ Gươm là chiếc “gương soi” trung thực về chiến công chống ngoại xâm, nhịp thở cuộc sống của người Hà Nội. Hồ Gươm không còn in bóng chiếc xe điện cũ kỹ gõ “leng keng” từ tờ ờ sáng đến tận đêm. Gương hồ-Sáng, Đông mờ sương bao phủ-Trưa, Hè xanh ngắt-Tối, đèn màu rực rỡ. Đền Ngọc Sơn sáng lên như viên ngọc, được UNESCO công nhận là một trong những kỳ quan của châu Á.
Nguồn tin: Di sản thế giới
