Đồ Sơn là xứ sở của tục lệ chọi trâu nổi tiếng, đáng được liệt vào lịch sử văn hoá dân tộc. Hiện nay cũng chưa biết thật chính xác hội chọi trâu ở đây ra đời từ bao giờ, mà chỉ biết từ lâu lắm rồi có câu ca dao cổ:
" Dù ai buôn đâu bán đâu
Mồng chín tháng tám chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm bề
Mồng chín tháng tám nhớ về chọi trâu"
Đã như một lời nhắc nhủ, nhắn gọi tha thiết những người con xa quê hương nhớ về Hội làng - ngày vui của quê cha đất tổ.
Ngày Hội chọi trâu là ngày vui nhất trong những ngày hội làng ở Đồ Sơn. Bởi lẽ, ngày Hội vừa mang tinh thần thượng võ của dân tộc, vừa là biểu tượng bao đời của nền nông nghiệp Việt Nam, con trâu gắn liền với xứ sở trồng lúa nước.
Vào ngày Hội, cả vùng Đồ Sơn tấp nập người từ khắp miền đất nước đổ về chứng kiến những cảnh tượng ngoạn mục. Khoảng 7 giờ sáng, trên một bãi đất rộng và bằng phẳng trước đình làng, xã Ngọc Sơn, Ngọc Hải và Ngọc Xuyên san sát những kiệu, long đình, bát bửu, cờ biển lộng lẫy, sáu đôi trai làng vạm vỡ khiêng chiếc kiệu trên vai đi đầu đoàn rước. Sau kiệu, đội kèn trống, vừa đi vừa biểu diễn. Tiếp đến là những con trâu chọi trên mình buộc nhiễu điều kết hoa, thân căng tròn, da bóng nhẫy, ung dung tiến về phía sân đình như những dũng sĩ tiến về võ đài. Đi bên cạnh sáu đôi trâu chọi lực lưỡng là 12 chàng trai quần áo một mầu đỏ rực, đầu chít khăn đỏ, tay cầm cờ đỏ.
Một hồi trống hiệu vang lên báo hiệu giờ chọi trâu bắt đầu. Từ hai phía cổng của đấu trường, mỗi cổng có 6 thanh niên khoẻ mạnh vận y phục đỏ phất cờ đi vào sới. Tới giữa sới họ đứng thành hai hàng đại diện cho hai bên thi đấu. Hàng vạn người đang chờ thích thú ngắm nhìn đoàn người đi vào sới. Xung quanh sới trang trí cờ hoa đẹp. Bốn mặt đường viền sới là chỗ ngồi cho khách bốn phương. Họ dừng lại và rất nhanh, tay rút sẹo trâu, chân chạy như bay ra ngoài vòng đấu. Hai con trâu sững lại, rồi chúng choạng chân giữ thế, ngửng đầu nhìn nhau thăm dò, lao vút vào nhau. Tiếng reo vui khi một trong hai con trâu bất thần bị một đòn hiểm. Nó lùi lại một đoạn ngắn lấy đà xông vào đối thủ với tất cả sức lực còn lại. Bất ngờ một trâu bị thương vội vàng tháo chạy. Con trâu thắng cuộc hung hãn đuổi theo. Tiếng hò reo vang trời, dậy đất... Một hành động dũng cảm của người "đội giữ trâu" đã chen vào giữa khoảng cách của hai con trâu đang đuổi nhau. Tay trái nắm chặt sừng trâu, vai đưa ra độn dưới cổ trâu và đứng thẳng dậy, buộc con trâu đang hung hãn phải đứng khựng lại, hai chân chới với. Sau đó, họ luồn tay vào mũi trâu dắt nó đi một cách ngoan ngoãn.
Việc tìm chọn và huấn luyện trâu chọi khá công phu. Người Đồ Sơn rất sành về trâu chọi, đã có nhiều kinh nghiệm về tướng mạo như: cổ cò, đít nhót, đuôi chai, trường đùi, ngắn quản, nhỏ kheo, kín móng, da đồng, lông móc, hàm nghiên, tóc tráp... Quá trình nuôi dưỡng, chăm sóc, huấn luyện trâu kéo dài hàng năm, thậm chí vài năm. Cách ngày chọi trâu hơn một tháng, mỗi đêm, mỗi gia đình trong làng xã phải lần lượt đóng góp cho trâu một gánh cỏ ngon để trâu ăn cho chóng lên sức. Có những người lịch lãm đã từng tham dự hội hè ở bốn phương, sau khi biết về hội chọi trâu, đã thốt lên những điều tâm đắc trước vẻ đẹp dũng mãnh đầy thượng võ của ngày Hội.
Những năm gần đây, Hội chọi trâu được tổ chức thành hai vòng: sơ khảo và chung khảo.
Chọi trâu Đồ Sơn, một lễ hội dân gian độc đáo
Chọi trâu là hình thức sinh hoạt văn hóa xuất hiện từ lâu và riêng có ở Đồ Sơn, vùng ven biển thuộc thành phố Hải Phòng. Đã có giai đoạn khá dài bị gián đoạn nhưng sau khi khôi phục, lễ hội chọi trâu không ngừng được nâng cao và hoàn chỉnh dần. Những nét cơ bản của tập tục cũ gắn với quan niệm tín ngưỡng thể hiện lòng biết ơn những ngư dân đầu tiên có công lập tám vạn chài bên các cửa sông Lạch Tray và Văn Úc, khát vọng cuộc sống ấm no, hạnh phúc vẫn còn giữ nguyên. Bởi thế, mang đậm bản sắc và đầy đủ các nghi thức truyền thống dân gian: Rước kiệu và long đình, bát biểu; hành lễ tế thành hoàng làng, dùng trang phục cổ và nhạc cụ dân tộc, tặng thưởng cao chủ trâu và trâu thắng trong trận cuối cùng đoạt ngôi vô địch. Tuy nhiên, cũng có những cải biến nhằm thích ứng với hoàn cảnh mới. Trâu chọi không phân bổ tính theo suất đinh của các giáp mà huy động tiền đóng góp của những người tự nguyện, giao cho thành viên nhiệt tình và giàu kinh nghiệm tìm mua, nuôi dưỡng, huấn luyện. Có thể là của một hộ gia đình.
Sân đấu không phải là mảnh đất hẹp cũ, đã được đưa sang sân vận động thị xã rộng lớn kề liền đường 14, thu hút thêm đông đảo khách trong nước và khách quốc tế về xem hội. Thời gian thu gọn và chia hai vòng, tính đúng lịch âm, hằng năm cứ ngày 8 tháng 6 đấu loại và ngày 9 tháng 8 đấu chính. Việc làm lễ chuyển về đêm và từ buổi sáng là tiến hành chọi trâu. Thể thức hội sắp xếp bài bản và có trình tự. Trên lễ đài nổi bật bản thống kê số liệu kẻ đậm những thành tích trên mọi lĩnh vực của nhân dân địa phương. Chủ tịch chính quyền sở tại đọc lời khai mạc. Các tốp nam, nữ trình diễn điệu múa cờ "mở trận" vừa dũng mãnh vừa uyển chuyển. Tiếp đó, viên "dịch loa" đội nón chóp, mặc áo the, thắt bao lưng xanh, quần trắng, quấn xà cạp, điều hành các trận đấu. Trâu đã đưa sẵn ở hai phía cửa và dứt tiếng loa gọi được dàn máy âm thanh khuếch đại vang xa, người đánh trống khẩu cùng người nhảy múa và quản trâu dắt trâu ra sới. Đến một khoảng cách nhất định, họ cho trâu dừng lại, và rút dây mũi. Đôi trâu sẵn sàng nghênh chiến và lao ngay vào cuộc đọ sức. Như thế, là hội chọi trâu đang chuyển tới một hoạt động quy mô và đa dạng, phong phú hơn.
Năm 1998 đã là lần thứ 9 mở lại hội chọi trâu Đồ Sơn. Nhờ sự chỉ đạo chu đáo và linh hoạt của Ban tổ chức đầu tư một phần kinh phí mua trâu và thưởng khuyến khích cho trâu lọt vào vòng hai, tranh thủ nguồn tài trợ của hãng Sony tại Việt Nam, báo Hải Phòng, Đài Phát thanh-Truyền hình Hải Phòng và các đơn vị kinh tế khác trong nước tạo nguồn trao giải, số lượng trâu tham dự lên tới 28 con, nhiều nhất từ trước đến nay. Các phường Vạn Sơn, Ngọc Hải, Ngọc Xuyên, mỗi phường có 8 trâu cùng với phường Vạn Hương có 4 trâu đã qua vòng đấu thứ nhất. 14 trâu thắng là những trâu đực to khỏe và gan góc, có đặc điểm ngoại hình được chọn lựa kỹ; thuộc các dạng "cổ cò, đít nhót, đuôi trai", "nhỏ khoeo, kín móng", "hàm nghiêm, tóc tráp", "trường đùi, ngắn quản", "da đồng, lông móc"... Chúng xung trận quyết liệt, thường đánh miếng "dập" phủ đầu tiến công đối phương và miếng "cáng ngoài" hiểm hóc để dứt điểm, các tư thế tiến và lùi chịu đòn, tránh đòn khá nhanh và hoạt. Những cặp sừng vót nhọn, vót múi khế, vót ba cạnh thật lợi hại trong những cú đâm bổ và đón đỡ nảy lửa, va đập dữ dội. Phường Ngọc Hải từng năm lần giữ giải, phường Ngọc Xuyên lại có những trâu hay. Thật khó dự đoán kết quả. Tuy nhiên, giới chuyên môn và những người am hiểu trâu chọi nghiêng về khả năng chiếm giải của các trâu mang số 21, 17, 2 và 5.
Chung quanh trường đấu đã có rào sắt vững chãi bảo đảm an toàn. Đoạn đường lầy lội được tôn cao, rải nhựa dẫn vào bốn khán đài xây bê-tông thành các bậc và khoanh ô, đủ chỗ chứa hơn một vạn người. Theo kế hoạch, trước ngày hội chọi trâu, có các hoạt động giao lưu nghệ thuật và thả diều, thả đèn trời. Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn tưng bừng mùa thu này sẽ thêm đông vui ở khu du lịch có cảnh quan hấp dẫn của thành phố Hải Phòng.
