Từ Cổ Loa, vào chợ Tó, qua chiếc cầu cổ bắc qua một nhánh nhỏ cửa sông Cà Lồ là đến nhà Thủy Đình. Đó là nơi biểu diễn các tiết mục của đoàn múa rối nước Đào Thục. Mặt trước nhà Thủy Đình là nơi trình trò. Phía sau là buồng trò, cũng là kho chứa các con rối, các tay sào điều khiển quân rối, những hệ thống dây nhằng nhịt và những đồ nghề...

Trước đây, phường rối còn giữ được mấy con rối cổ 200-300 tuổi. Nhưng nay không còn nữa, chỉ còn hai con rối làm theo kiểu phỏng cổ, chừng 100 tuổi.

Ngay gần nhà Thủy Đình là ngôi chùa cổ Thánh Phúc. Chùa được xây dựng từ đời Lý-Trần và đã được trùng tu nhiều lần.

Đó là ngôi chùa lớn còn giữ lại được hơn 30 viên gạch chạm rồng đời Lý bằng đất nung tráng men. Chùa có nhiều pho tượng đẹp. Đại đức trụ trì chùa hơn 40 tuổi mà trông rất trẻ. Ông nguyên là kỹ sư xây dựng nhưng tinh thông Phật Pháp, đã tu được nhiều năm. Ông nhiều chữ nghĩa và ăn nói nhẹ nhàng, thuyết phục. Chùa có dành một không gian thờ tướng quân phò tá cho An Dương Vương. Cách chùa Thánh Phúc chừng 20 mét có nhà bia, dựng tấm bia đã ghi tiểu sử về ông tổ truyền nghề múa rối nước cho làng. Ông tổ nghề rối là ông Đào Phúc Khiêm, làm đến chức nội giám đời Vĩnh Hựu (1735-1739). Ông Đào đã từng xem một, hai phường múa rối nước vào biểu diễn trong cung đình. Ông nảy ra ý mời một vài nghệ nhân và diễn viên về làng ông để huấn luyện thanh niên học múa rối nước và lập nên một phường biểu diễn cho cả đất Kinh Bắc thuở ấy.

Ông Đào còn có công xây dựng làng Đào Thục, tu sửa đình, chùa. Ông tổ chức nên 4 phường ái hữu: Phường Võ cùng nhau luyện tập võ nghệ để giữ làng, phường rối lo việc biểu diễn múa rối nước và hát chèo, quan họ, dân ca v.v..; phường thầy gồm các ông thầy đồ, thầy khóa, thầy lang chăm lo việc dạy học và bốc thuốc; phường cối lo việc đóng và sửa chữa cối phục vụ nông nghiệp. Ông cho xây dựng 4 cái điếm canh, 4 cổng làng, trồng 4 cây gạo...

Vì ông có công lao lớn với triều đình và với làng Đào Thục nên dân làng xây cho ông một lăng mộ lớn bằng đá xanh (đã bị tàn phá hồi kháng chiến chống Pháp, chỉ còn lại vài tấm đá và bia ký).

Ở phía tay phải nhà Thủy Đình là đình làng Đào Thục. Cũng là một cái đình cổ đường bệ mà thanh thoát, hao hao dáng vẻ đình Tây Đằng hoặc Chu Quyến. Đình thờ hai vị anh hùng dân tộc là Trương Hống và Trương Hát. Đình ở gần ngay chỗ khúc sông chia làm ba ngả, có miếu thờ thần sông. Thần sông là tướng cận vệ của Lý Thường Kiệt. Ngày xa xưa, thần Kim Quy xuất hiện ở quãng sông này để có cuộc hội ngộ với An Dương Vương. Đình Đào Thục có cái cửa võng sơn son thếp vàng được chú ý. Nó mang dáng nét cái váy xênh xang của các cô gái Đình Bảng thời xưa. Từ đó có được tứ thơ rất hay của thi sĩ Hoàng Cầm: "Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng...".

Phường rối nước Đào Thục ở vào một thế đất đẹp. Nó nổi tiếng khắp vùng. Phường hiện còn giữ liên hệ chặt chẽ với 4 vị nghệ nhân cao tuổi đã từng chơi rối nước từ thủa bé: Cụ Tiệp 73 tuổi, cụ Nghiêm 73 tuổi, cụ Mạnh 75 tuổi, cụ Trúc 68 tuổi... Đoàn có 8 diễn viên điều khiển con rối, 4 nhạc công chơi đàn, sáo, nhị, trống, thanh la, tù và... cùng 2 ca sĩ nữ, 1 ca sĩ nam. Các ca sĩ hát được các làn điệu Chèo, Tuồng, dân ca, hát văn, hát xẩm. Còn với hát Quan họ thì các ca sĩ của đoàn ở cái tư thế mấp mé các liền anh, liền chị. Một người phụ trách hậu đài và một trưởng đoàn (trưởng phường) kiêm đạo diễn. Tất cả đoàn có 17 người, đều là người làng Đào Thục. Điều này rất quý vì họ đều có thể tham gia các công việc đồng áng một cách thành thạo khi cần. Chuyện này thường xảy ra.

Cũng 17 con người này, mang theo một số nhạc cụ, một hai chiếc va li, chiếc nghi môn rồng phượng, 18 tiết mục rối là họ có thể khăn gói gió đưa, đi biểu diễn ở bất cứ nơi nào: Những làng xung quanh Ninh Bình, Nam Định, Phú Thọ, Huế, Đà Nẵng, Hà Giang...

Những năm 2002-2004, phường rối mang tên chính thức của nó là Đoàn múa rối Đào Thục Hà Nội đã lần lượt đi biểu diễn tại Côn Minh (Vân Nam), Nam Ninh và Bằng Tường (Trung Quốc).

Đã từ mấy năm nay, cứ mỗi tháng, các công ty du lịch Hà Nội lại mang tới cho Đoàn múa rối nước Đào Thục hai đợt khách-khán giả. Mỗi đợt khách chừng trên dưới 40 người. Các vị khán giả này thuộc đủ loại quốc tịch: I-ta-li-a, Pháp, Đức, Anh, Mỹ, Nhật Bản v.v.. Họ đến xem đoàn biểu diễn, thăm đoàn, thăm các đình, chùa, phong cảnh rồi cùng đoàn trưởng ăn một bữa cơm với một gia đình trong làng. Bữa cơm thường có thịt bò xào hành tây, khoai lang rán, đậu phụ luộc, thịt chân giò luộc, nước suýt có hành hoa, đĩa dưa, đĩa cà... Các vị khán giả xem múa rối kiêm thực khách này luôn miệng cám ơn đoàn rối và các gia đình đã mang lại cho họ những giấc mơ. Có vị khách đã trở về trời Tây hơn một năm, vẫn viết thư sang cám ơn. Đoàn trưởng đoàn rối Nguyễn Thanh Nghị chỉ cười. Cái cười rất Kinh Bắc...

Chúng tôi làm việc, bàn bạc nhiều điều liên quan đến nghệ thuật múa rối nước. Các lão nghệ nhân phát biểu hăng say cứ như bị "ốp đồng". Đoàn cũng còn nhiều điều phải lo lắng. Nhưng mọi người ai nấy đều phấn khởi bởi Nhà nước và các cơ quan văn hóa-văn nghệ của Hà Nội đã và đang giúp đỡ mọi mặt để Đoàn múa rối nước Đào Thục luôn có được những thành tựu xứng đáng với Hà Nội.

Nguồn tin: Nguồn Báo QĐND