Cách thành phố Ðà Nẵng náo nhiệt chỉ chừng 15 km, bên quốc lộ 14B, thật may mắn vẫn còn lại hiếm hoi một ngôi làng cổ có tuổi gần 500 năm, xanh mát và yên ả nằm bên sông Túy Loan trong xanh, thu hút ngày càng đông khách thăm. Làng lấy tên sông, cũng gọi Túy Loan.
Ngôi làng hấp dẫn không chỉ bởi khung cảnh xanh tươi của lũy tre và vườn cây trái, không khí trong lành như ốc đảo xanh giữa bốn bề đô thị hóa nhanh, mà còn do nhiều dấu ấn văn hóa và nếp sống cổ truyền vẫn còn lưu giữ.
Theo văn bia "Ngũ tộc" trong làng còn giữ được, thì tổ của làng là năm vị tiên hiền các họ Ðặng, Lâm, Nguyễn, Trần, Lê, vào năm 1470, theo chiếu của vua Lê Thánh Tông, đi mở mang bờ cõi. Các vị chọn vùng đất có địa thế đẹp này để khai khẩn, lập làng, đặt tên làng là Túy Loan từ đấy.
Từ bên kia sông, khách đã nhận ra làng Túy Loan bởi cây đa cổ thụ tuổi hơn thế kỷ rợp bóng mát bên con đường lớn nay đã láng nhựa. Ðó là cây đa cạnh đình làng bề thế mái ngói rêu phong ẩn giữa vườn cây trái trong khuôn viên 8.000 m2, được dựng năm Thành Thái thứ nhất (1889), đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa cấp quốc gia. Ðình thờ năm vị tiên hiền làm thành hoàng.
Qua cổng tam quan, qua sân đình rộng, khách thăm đình ngoài (tiền đường) ba gian hai chái, cột gỗ lim, vì kèo kết cấu theo lối chồng rường giá chiêng khá tiêu biểu cho kiến trúc đình miền trung, nối với hậu cung (chính tẩm) đặt bàn thờ trên có bài vị của năm vị tổ, hương án. Ðình còn giữ nhiều hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng và đồ thờ giá trị.
Cây cầu bắc qua sông nay bê-tông hóa vẫn gợi nét dáng cây cầu gỗ cong mềm mại ngày trước qua lời kể dân làng. Những bến nước ven sông xưa được xây bậc gạch, nay không còn tấp nập người tắm giặt, nhưng vẫn gợi một nét sinh hoạt dân dã ngày trước. Chợ làng đông vui sầm uất với nhiều sản vật của làng cùng đủ loại hàng nội ngoại.
Túy Loan là một làng công thương có tiếng ngày trước, trên bến dưới thuyền. Ðây là một đầu mối lưu thông hàng hóa xuôi ngược trong vùng. Tôm cá, nước mắm theo thuyền buôn từ Ðà Nẵng, Hội An ngược lên cặp bến. Tre gỗ, song mây, sản vật rừng miền tây xuôi xuống. Hàng thủ công, nổi bật là chiếu, nón, hàng tre đan Cẩm Nê chở đến. Chợ Túy Loan vì thế nổi tiếng sầm uất một vùng.
Làm nghề nông, buôn bán, dân Túy Loan còn có tiếng về nghề làm bánh tráng và mì Quảng từ trước đến giờ. Hương vị bánh tráng và mì Quảng Túy Loan nức tiếng một thời, nay còn câu ca làm chứng:
Túy Loan trăm thứ đều ngon
Vừa vừa cái miệng kẻo chồng con hết nhờ !
Nay vẫn còn dăm bảy nhà làm bánh. Vẫn công phu, tài khéo trong lựa chọn thứ gạo thơm ngon làm nguyên liệu, tráng bánh, nhất là pha chế gia vị theo cách riêng cổ truyền, bánh tráng Túy Loan nay vẫn có tiếng trong vùng.
Hội làng năm mở hai kỳ. Xuân thì vào mồng chín tháng Giêng, thu hút đông đảo nhân dân trong vùng, hương khói trang nghiêm và vui chơi hào hứng, với các trò đua thuyền, hát hò khoan đối đáp, thi nướng bánh tráng...
Sang thu, ngày 11-12 tháng Tám, dân làng làm lễ tế thành hoàng, tưởng nhớ và biết ơn công lao mở đất lập làng của các vị tiền hiền năm họ...
Nguồn tin: Báo Nhân Dân
