ộ sưu tập nông cụ của làng Thanh Thủy Chánh (Huế) với hàng trăm hiện vật đã thu hút và gây ngạc nhiên cho không chỉ du khách mà cả những nông dân quanh vùng.

Thanh Thủy Chánh là làng cổ của Huế, được khai lập từ khi chúa Nguyễn Hoàng vào trấn xứ Đàng Trong. Làng năm giữa bốn bề đồng lúa.

Chạy ngang giữa làng là một chiếc cầu cổ theo kiểu "thượng gia hạ kiểu", đã từng nổi tiếng với câu ca "Ai về cầu ngói Thanh Toàn, cho em về với một đoàn cho vui". Trên chiếc cầu đó, các cụ già đang ngồi ăn trầu chuyện trò rôm rả. Ông Lê Đình Vọng, Chủ tịch Hội Người cao tuổi, cho biết: "Làng tôi bây giờ 100% nhà có điện, 99% nhà dùng nước máy, 99% đường làng ngõ xóm được đúc bê-tông, 100% nhà đều có sân lát xi-măng; máy móc đã làm đất, tuốt lúa thay cho trâu. Lúa gặt xong thì đã có thuyền, xe chở về. Gạo thì xay và thổi sạch bằng máy, nên không còn phải xay, giã, giần sàng...". Cái cày, cái bừa, cái cối xay bỏ quên sau xó nhà, rồi nắng mưa, mối mọt, lũ lụt qua mấy năm đã cuốn mất tăm.

Cho đến khi... ban tổ chức Festival đề xuất ý tưởng mở tour du lịch làng Thanh Thủy Chánh - một hình ảnh điển hình của làng quê xứ Huế, thông qua một phiên chợ quê. Các cụ cao niên bàn nhau: làng quê thì phải gắn liền với cánh đồng, với việc cấy cày một nắng hai sương. Vậy là các lão nông đã gom góp, kiếm tìm để tổ chức một bộ sưu tập nông cụ, với hàng trăm hiện vật, bất ngờ đến nỗi ngay cả khách nhà nông các làng bên cũng xuýt xoa trầm trồ.

Tour du lịch chợ quê ở Thanh Thủy Chánh

Cụ già ngồi đan lát giữa đình chợ tên Phạm Văn Bút cho hay cụ có thể chế tác được tất cả những thứ nông cụ (và ngư cụ) của nhà nông, kể cả những thứ đã khuất dạng từ cách đây nửa thế kỷ. “Điều thiệt hay là đồ đạc nhà nông của làng tui đều làm bằng tre, sau đó mới là gỗ, thứ nữa mới đến sắt thép” – ông cụ thong thả kể. Nói đến nhà nông, vật đầu tiên ai cũng biết là cái cày, có thể nữa là cái bừa, nhưng ít ai biết đến cái trục, dụng cụ sau cùng làm cho đất bằng phẳng để chuẩn bị cấy lúa. Cũng như nói đến tát nước thì ai cũng thuộc câu “anh tát gàu giai, em tát gàu sòng”, nhưng ở vùng quê này còn có một dụng cụ lấy nước rất độc đáo, đó là cỗ xe đạp nước, với một máng gỗ nối với một bộ guồng có các bàn đạp, dùng chân đạp để kéo nước từ thấp lên cao. Gặt lúa bằng liềm, nhưng ruộng sâu thì phải gặt bằng cái vằng, đó là cái liềm được chế tác thêm cái móc đằng sau bằng một nhánh tre nạng để móc cây lúa nằm sâu dưới nước. Gánh lúa thì phải gánh bằng cái đòn xóc nhọn hai đầu, nếu gánh bằng đòn gánh thì người làng sẽ chê cười là “chuyện ngược đời”.
Các loại ngư cụ của nhà nông

Thuở trước, việc tuốt lúa được làm bằng cách sắp ra giữa sân đợi nện, rồi dẫn trâu đạp lên cho rụng hạt ra, vì vậy phải có cái mõm bằng tre để bịt miệng trâu. Phơi lúa thì phải có cái trang, cái cào, lúa khô thì dùng xe quạt lúa để thổi hạt lép và phân loại lúa. Cỗ máy quạt lúa này có lẽ là một trong vài thứ nông cụ rất lạ và hiếm hoi còn sót lại. Ông Vọng cho biết còn có một vài thứ nông cụ rất hiếm hoi nữa, tỉ như bộ dây ngao kéo cá, cái thêu đào đất có bảng gỗ kiền, cái khèo bắt lươn, cái rựa phạng tót, cái nhũi tép. Một loại ngư cụ nhưng do nhà nông làm ra, với sợi dây có kết những con ngao, khi kéo phát ra những tiếng kêu loảng xoảng khiến cá phải ép xuống bùn, trông như thứ đồ vật thời tiền sử.

Nhưng thú vị nhất vẫn là bộ dụng cụ để chế biến hạt lúa thành hạt gạo, gồm: cối xay, giàn xay, cối giã, chày; và nhóm: thúng, mủng, giần, sàng, nốn, nia. Qua năm công đoạn (xay - giã - sàng - sảy - giần) với mười dụng cụ, hạt lúa mới trở thành hạt gạo, cùng với những tấm, cám, trấu. Quá sức công phu, mà tiêu biểu là chiếc cối xay với cách chế tác hết sức điệu nghệ. Ông Bút bảo rằng, trong làng giờ chỉ còn một hai người biết đóng cối xay mà thôi. Các vị khách nước ngoài cứ mân mê chiếc cối xay và ngẩn ngơ trước cảnh các bà mẹ vừa xay lúa vừa hò giã gạo: “Khoan ơi khoan mời bạn, khoan với hò... ò...ò khoan”. Vâng, hình ảnh đó cũng đã khuất bóng ngay ở các làng quê Việt Nam, bởi một lẽ tất yếu: máy móc hiện đại đã thay thế cho các thứ nông cụ bằng tre nứa một thuở ấy rồi!

Nguồn tin: Báo Nhân Dân