Làm sao để Việt Nam thoát ra khỏi hình bóng một nước gia  công, lắp ráp thuê và xuất khẩu thô? Trong bể mênh mông của sự sáng tạo,  công nghệ cao vẫn được coi là chìa khóa thành công và đó cũng là niềm  đau đáu của nhiều doanh nghiệp Việt Nam hiện nay.

Nỗi lo tụt hậu

Một vị Tổng giám đốc trẻ trong ngành tự động hóa đã nói với Diễn đàn kinh tế  Việt Nam rằng, có 4 dạng doanh nghiệp cơ bản cho một nền kinh tế hiện  nay. Dạng thứ nhất là các công ty phát triển dựa trên khai thác tài  nguyên; dạng thứ 2 là các công ty dựa trên việc làm ăn đầu cơ và chộp  giật; dạng thứ 3 là các công ty dựa lên nguồn lực lao động giá rẻ và dạng thứ 4 là các công ty phát triển dựa trên sự sáng tạo.
Ở  thế kỷ 21, mọi quốc gia muốn bứt phá và thịnh vượng buộc phải hướng tới  nền tảng dựa trên những công ty sáng tạo. Trong đó, một thứ sáng tạo  nhất thiết phải có cho kinh tế bền vững, đó là công nghệ cao! Đây vẫn  đang là chìa khóa chiến lược cho tăng trưởng kinh tế ở các quốc gia sở  hữu công nghệ nguồn như Mỹ, Nhật, Nga, EU...
Việt  Nam là nước đi sau, đã có hơn 20 năm đổi mới theo khẩu hiệu "đi tắt,  đón đầu" nhưng đến nay, nền tảng công nghệ cao này hãy còn quá mong  manh!

Nền kinhtế VN không thể dừng lạiở gia công. (Ảnh: Phạm Huyền)

Dựng  lại toàn cảnh về trình độ công nghệ ở Việt Nam để báo cáo Chính phủ các  đề án phát triển công nghệ cao, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phải thẳng  thẳn nhìn nhận rằng, Việt Nam đang tụt hậu rất xa so với các nước.
Việt  Nam có hơn 90% doanh nghiệp là nhỏ và vừa, nhưng đa số đều là các doanh  nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại dịch vụ. Nhiều ngành  sản xuất chủ yếu vẫn là gia công, giá trị gia tăng không cao. Điều đáng  buồn là hầu hết, các doanh nghiệp nhỏ và vừa đều đang sử dụng loại công  nghệ lạc hậu từ 3-4 thế hệ so với công nghệ mới hiện nay. Rà soát trình  độ của 11 ngành công nghiệp Việt Nam, bộ KHCN kết luận, trình độ chung  của các ngành đều ở mức trung bình, trung bình thấp và thấp so với các  nước trong khu vực và thế giới.
Giữa  Việt Nam và các quốc gia phát triển, đang tồn tại một khoảng cách chênh  lệch rất lớn về năng lực công nghệ. Theo bộ KHCN báo cáo Chính phủ,  năng suất công nghiệp phần mềm của Việt Nam khoảng 10.000USD/người/năm, ở  Trung Quốc vào khoảng 14-18.000USD và ở Mỹ, là 140.000USD/người/năm, đủ  thấy sự tụt hậu của Việt Nam sau các nước đến cỡ nào.
Trong  công nghiệp chế tạo, tỷ trọng nhóm sản phẩm công nghệ thấp chiếm 60%,  công nghệ cao chỉ chiếm trên 20%. Đóng góp GDP của nhóm sản phẩm công  nghệ cao chỉ bằng 5,73% GDP và của dịch vụ công nghệ cao ở Việt Nam chỉ  bằng 2,12%. Đây là tỷ lệ rất thấp.

Kinh tế Việt Nam đã có gì đột phá?

Có  vị chuyên gia đã băn khoăn rằng, Việt Nam nổi tiếng khắp thế giới với  đặc sản phở 24, chè, cà phê, gạo,... nhưng nếu nói tới nền tảng kinh tế  sáng tạo, Việt Nam đã có gì? Một thời cách đây 2-3 năm, giới công nghệ  điện tử rầm rộ quảng bá về những chiếc máy tính "made in Vietnam" như  CMC, Sing PC, Mêkông Green, Vincaom, T&H, Robo, Elead, nhưng rốt  cục, số này hoặc chết yểu, hoặc thị phần quá bé nhỏ để người tiêu dùng  Việt Nam ngày nay nhớ tới.
Có thể,  chưa dám mơ rằng, một ngày nào đó, Việt Nam sẽ có những nhà sáng chế tài  ba như Bill Gates hay Mark Zuckerberg khiến thay đổi cả thế giới, nhưng  chí ít, cũng cần có một thị trường giao dịch công nghệ phát triển sôi  động để làm nền tảng bứt phá.

Việt  Nam nổi tiếng khắp thế giới với đặc sản phở 24, chè, cà phê, gạo,...  nhưng nếu nói tới nền tảng kinh tế sáng tạo, Việt Nam đã có gì?

Kinh  nghiệm từ các nước trong giai đoạn công nghiêp hóa, từ một nền kinh tế  có thu nhập thấp dưới 1000USD/người/năm cho thấy, tăng trưởng giao dịch  trên thị trường công nghệ phải lớn hơn tăng trưởng GDP. Điển hình là  Trung Quốc, 20 năm qua, giá trị giao dịch thị trường công nghệ luôn gấp  đôi GDP.
Tại Việt Nam, thị trường  này thật sơ khai. Nguồn cung ứng công nghệ cho Việt Nam chủ yếu là nhập  ngoại. Mỗi năm, chúng ta bỏ ra trên 10-15 tỷ USD mua máy móc, thiết bị,  phụ tùng, chiếm 15% tổng kim ngạch nhập khẩu cả nước nhưng, hàm lượng  công nghệ trong những máy móc này lại không cao.
Các  chuyên gia làm đề án phát triển thị trường công nghệ cho rằng, gọi là  nhập khẩu công nghệ nhưng thực chất, chúng ta mới chỉ nhập trang thiết  bị, dây chuyền công nghệ toàn bộ mà chưa chú ý nhập và khai thác tài sản  trí tuệ. Khoảng 90% công nghệ nhập từ nước ngoài có trình độ ở mức  trung bình và lạc hậu. Trong khi đó, mức đầu tư, đổi mới công nghệ của  doanh nghiệp Việt Nam rất thấp, chỉ chiếm khoảng 0,2- 0,3% doanh thu của  doanh nghiệp. Tỷ lệ này ở Ấn Độ là khoảng 5%, Hàn Quốc là 10%.
Trong  chiến lược thu hút FDI, kỳ vọng Việt Nam sẽ được tiếp nhận công nghệ  cao, công nghệ nguồn cũng rất xa vời. Công nghệ ở các doanh nghiệp FDI  hiện chủ yếu là đã qua sử dụng ở bản quốc. Số lượng chuyển giao công  nghệ giữa công ty mẹ và công ty con chính thức đăng ký thấp hơn nhiều so  với lượng doanh nghiệp FDI đang hoạt động. Ở một số dự án FDI của Mỹ,  Tây Âu, Nhật Bản, việc chuyển giao công nghệ vào Việt Nam là từ chi  nhánh trong khu vực, như từ Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan và Malaysia.  Và trong đó, chỉ có một số lĩnh vực công nghệ nhập về là tiên tiến so  với khu vực.
Ngay cả bản thân các  doanh nghiệp FDI này cũng thường là doanh nghiệp sản xuất gia công, lắp  ráp và dựa trên thiết kế sản phẩm đã có, công nghệ phổ biến. Đáng chú ý  là, rất hiếm có doanh nghiệp FDI nào lại đặt tổ chức nghiên cứu và phát  triển ở Việt Nam.
Một nguồn cung  ứng khác, đó là từ các tổ chức nghiên cứu R&D trong nước. Nhưng ở  Việt Nam, khoản đầu tư cho lĩnh vực này quá khiêm tốn, chiếm 0,1- 0,2%  GDP. Thẳng thắn và khách quan, chính các tổ chức này cũng chưa tạo được  công nghệ đột phá và nhiều kết quả nghiên cứu không áp dụng đại trà được  vì... chưa hòan chỉnh. Số lượng sáng chế của doanh nghiệp Việt Nam đề  nghị Tổ chức Trí tuệ thế giới cấp chỉ bằng 1/1000 Trung Quốc và 1/5000  của Nhật Bản.

Những nhân tố mới nổi cho nền kinh tế sáng tạo Việt Nam

Từ  đầu những năm 90 của thế kỷ trước, Việt Nam đã bắt đầu nghiên cứu 4  lĩnh vực công nghệ cao trọng tâm là công nghệ thông tin, sinh học, vật  liệu mới và tự động hóa. Khi đó, mục tiêu được đặt ra là phải tạo được  năng lực công nghệ đủ mạnh để đảm bảo tính cạnh tranh cho các sản phẩm  chủ lực, làm nòng cốt cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất  nước.
Tuy nhiên, nhìn lại trên cả 4 lĩnh vực trên, số doanh nghiệp Việt Nam được coi là thành công mới chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Ví  dụ như công ty Dolsofl đã bán được sản phẩm nhận dạng lỗi sản xuất vi  mạch điện tử, sử dụng trong các cơ sở sản xuất vi mạch điện tử nổi tiến  của Intel, Texas, Instrunment, hệ thống nhận dạng biển xe tội phạm và  theo dõi tội phạm tại sân bay Mỹ.
Bkis,  vốn xuất thân từ Trung tâm an ninh mạng của Đại học Bách Khoa Hà Nội,  đã phát hiện được lỗi phần mềm an ninh mạng của các hãng máy tính nổi  tiếng như Toshiba, Google, tìm ra dấu vết của cuộc tấn công các hệ thống  máy tính quan trọng của Chính phủ Mỹ và Hàn Quốc. Đến nay, phần mềm  Bkav của Bkis cũng đã chiếm lĩnh được thị trường nội địa.

Cty TOSY dự kiến dây chuyền robot này có giá rẻ bằng 1/4 so với thế giới. (Ảnh: Trọng Trường)

Công  ty Naiscorp với năng lực làm chủ công nghệ lõi về tìm kiếm tiếng Việt,  đến nay đã làm chủ được thị trường tìm kiếm tiếng Việt trên điện thoại  di động, thay thế cho công cụ tìm kiếm của hãng Yahoo. Doanh nghiệp này  cũng đang đặt mục tiêu chiếm đa phần thị trường tìm kiếm tiếng Việt trên  máy tính để bàn, tuyên bố sẽ vượt mặt Google.
Mới  nổi gần đây và gây sự chú ý nhất của giới các nhà khoa học công nghệ là  công ty robot TOSY. Sau thành công lớn trong việc xuất khẩu đồ chơi đĩa  bay sang Nhật, Mỹ, và châu Âu dựa trên sáng chế riêng của mình, hiện  doanh nghiệp này đang đẩy mạnh kế hoạch sản xuất robot công nghiệp hàng  loạt với mục tiêu đến năm 2015, sẽ xuất khẩu đạt kim ngạch từ 1-2 tỷ  USD.
Trong chuyến đến làm việc với  công ty Robot TOSY để nghe về đề án phát triển robot công nghiệp, thứ  trưởng Nguyễn Văn Lạng, Thứ trưởng Bộ KHCN trăn trở: "Việt Nam là nước  đi sau. Nếu chúng ta đi vào những lĩnh vực mà các cường quốc đã đầu tư  phát triển mạnh mẽ cả thế kỷ nay thì chẳng còn cách nào khác, chúng ta  phải đi tắt và mạo hiểm."
"Chính  phủ, bộ KHCN sẽ sẵn sàng mạo hiểm cũng doanh nghiệp nếu như, sự mạo hiểm  đó có căn cứ để thành công", Thứ trưởng Lạng nhấn mạnh với TGĐ TOSY.
Sự  mạo hiểm, ý chí và tham vọng của những doanh nghiệp như TOSY hay  Naiscorp có thể sẽ làm thay đổi hình ảnh Việt Nam trong tương lai, một  quốc gia không dậm chân tại chỗ là nước gia công, lắp ráp và xuất khẩu  thô. (Theo vef.vn)