Ngày ấy hắn là một thanh niên hiền lành, ít nói. Mồ côi cha mẹ từ bé, hắn được người chị duy nhất nuôi nấng, chăm sóc đến năm hắn mười sáu tuổi thì chị theo chồng về làng bên. Hắn chăm chỉ làm lụng, lễ phép với mọi người và bà con láng giềng ai cũng thương mến hắn vì tính thật thà, chịu khó. Mặc dù ít tuổi, hắn một mình đảm đương cả cơ ngơi ông bà để lại và trồng tỉa quanh năm ruộng vườn của gia đình. Mọi người đều khen hắn là một thanh niên có nề nếp và cho rằng giòng họ nhà ấy tốt phúc.

Bỗng dưng một hôm năm hắn ngoài hai mươi tuổi, làng có cơn cháy lớn. Đó là một đêm kinh hoàng của mọi gia đình. và mỗi khi nhắc lại, ai ai cũng không khỏi rợn người khi nhớ đến cảnh tàn khốc của cơn hỏa hoạn.

Đêm hôm ấy làng có buổi hát chèo, mọi người xúm xít quanh đình làng từ xế chiều, không nhà nào không có người đi xem. Gánh hát chèo nổi tiếng từ thành phố về, ai nấy háo hức đi xem tuồng mới và những đào hát đẹp nổi tiếng. Đang giữa buổi diễn, bỗng có kẻ phá hoại châm lửa đốt những tấm bình phong và những bức màn rủ hai bên sân khấu. Mọi người hoảng hốt tranh nhau tháo chạy ra khỏi đình làng. Nhưng vì chỉ có ba lối ra vào, một cửa lớn và hai cửa ngạch nhỏ mà đình làng nghẹt kín hàng nghìn người, mọi người càng cố giẫm đạp, xô đẩy nhau trong làn khói dày đặc, sặc sụa, lối ra vào càng ứ nghẽn. Ngọn lửa bốc cao ngùn ngụt, nhanh chóng phủ dày cả đình làng. Những trụ gỗ phết dầu, những vải vóc, phông màn… càng giúp thêm ngọn lửa hừng hực. Những người bên ngoài cố dập nhưng vô hiệu. Bao nhiêu bàn, ghế, vật dụng và những vật trưng bày bằng gỗ lâu năm trong đình làng trở thành mồi lửa đắc lực cho đám cháy. Tiếng kêu gào, khóc lóc, những người thoát ra được cuống cuồng đi tìm thân nhân và trong cảnh hỗn độn, kinh hoàng ấy, việc giải cứu cho những người còn sót lại càng thêm khó khăn.

Đến nhiều giờ đồng hồ sau, có lẽ đến tảng sáng, khi ngọn lửa thấp dần, người ta mới bắt đầu điểm lại những người thất lạc trong đám cháy. Có đến cả trăm người mất mạng đêm hôm ấy. Sáng hôm sau, khi ngọn lửa đã tắt hẳn, mọi người xúm quanh mang ra những xác người cháy đen, rúm ró. Cả làng chìm trong cảnh đau thương, tang tóc. Không ai còn tâm trí để lưu ý đến những việc xung quanh và hắn một mình khóc rưng rức sau bụi tre bên bờ sông.

*

Từ ngày ấy, hắn đâm ra lầm lì, ít nói, thỉnh thoảng trả lời nhát gừng hoặc hoàn toàn không ăn nhập gì đến câu hỏi những người khác đặt ra. Những người láng giềng quen biết ái ngại, có người cho rằng hắn đã phải lòng cô gái nào đó trong số những người bỏ mạng trong vụ hỏa hoạn năm ấy. Tuy nhiên, hắn vẫn đi lại, sinh hoạt bình thường như trước kia. Cho đến một hôm, sau buổi họp chợ, hắn uể oải ra về, thơ thẩn men theo hàng cây trong chiều nắng xế. Đột nhiên hắn dừng phắt lại, trân trối nhìn một phụ nữ dáng còn khá trẻ đang cúi xuống cạnh hai đứa bé nghỉ chân bên vệ đường. Mắt hắn sáng lên, môi run run mấp máy rồi bất thần chạy ào đến níu chặt áo người phụ nữ.

“Mẹ, mẹ…, mẹ đã về!”

Người phụ nữ hoảng hốt lùi lại, cuống quýt giằng ra khỏi tay hắn. Hắn cuống lên, càng bấu chặt tợn rồi kêu khóc thảm thiết.

“Mẹ ơi, mẹ đừng đi, đừng bỏ con”.

Mọi người nghe tiếng huyên náo bu quanh xem. Hắn phục xuống chân chị, một tay bấu chặt vạt áo, tay kia níu lấy đùi chị khóc thảm thiết. Người phụ nữ tái mặt lắp bắp.

“Cái anh này… buông người ta ra…”

Lũ trẻ vỗ tay chỉ trỏ cười, người lớn bối rối lắc đầu ái ngại, chẳng ai biết phải làm thế nào để can ngăn hắn. May sao có một cụ già quen biết gia đình hắn đi qua, cụ vội tiến lại rồi bảo chị.

“Chị thông cảm, cậu ấy mất cả bố lẫn mẹ trong nạn lũ từ bé, bác gái lúc mất trạc tuổi chị mà dáng cũng hao hao giống chị, cậu ấy trông nhầm đấy!”

Rồi cụ đỡ hắn dậy, ôn tồn bảo.

“Từ từ đã nào, chị ấy không đi đâu vội mà lo, cháu bình tĩnh nào!”

Hắn còn dụi mắt thút thít khóc nhưng trông có vẻ đã dịu xuống. Họ còn đứng đó, ngần ngừ chẳng biết phải làm gì, ngại hắn lại lên cơn gào khóc. Mãi sau, hắn bẽn lẽn cúi đầu, có lẽ hắn đã nhận ra người phụ nữ ấy không phải là mẹ hắn. Nhưng không ai biết được hắn nghĩ gì khi chốc chốc hắn lại đưa mắt nhìn chị thật trìu mến. Đến lúc mọi người tản đi và người phụ nữ ấy đưa con về nhà ở tận đầu làng, hắn vẫn còn lẽo đẽo đi theo. Hóa ra chị là cháu duy nhất của cụ Hòa, vừa goá chồng ở làng xa dời về ở với cụ để đỡ đần sớm hôm. Từ hôm ấy, thỉnh thoảng người ta thấy hắn nằm ngủ khoèo trên vạt cỏ trước ngõ nhà chị và từ đó, người ta gọi hắn là “thằng điên”....

Người điên như hắn quả là hiếm có trên đời. Hắn hiền lành, ít nói, chẳng làm hại ai bao giờ và là nguồn tiêu khiển không dứt cho mọi người. Đã có người nói đùa ước sao được điên như hắn để mặc sức phát biểu những điều cấm kỵ, kiêng dè, hay ngang nhiên làm những điều trái khoáy mà không hề biết sợ hậu quả. Riêng đám cường hào ác bá và lũ bất lương căm hắn khôn xiết vì đã bị hắn làm mất mặt nhiều lần. Những điều ngông cuồng hắn làm thường là đề tài bàn tán và được truyền kể mãi khiến những kẻ này khó chịu vô cùng.

Chẳng hạn có lần, giữa trưa đứng bóng, mụ Tốn, vợ góa của lão Năm Tốn, phú hộ giàu nhất làng, chuyên cho vay cắt cổ, đang hăm hở về nhà sau khi đi một vòng quanh làng thu nợ. Từ ngày lão mất, mụ càng cho vay cắt cổ gấp bội và còn giàu hơn cả trước kia. Mụ đang mãi nghĩ đến những con nợ đã gặp hôm ấy, có lúc mụ nhíu mày bực dọc khi nhớ đến mấy con nợ bần cùng, khất mãi chẳng trả được mà của cải toàn thứ ọp ẹp chả có thứ gì đáng để tước đoạt, có lúc mụ tươi mặt đắc ý khi nhớ đến mấy món bở mụ đoạt được từ mấy nhà khá giả trước đây nay lâm cảnh túng bấn. Đột nhiên hắn nhảy xổ ra từ sau bụi tre, thét toáng lên.

“Bà phù thủy!”.

Mụ giật thót mình, suýt thét lên và chưa kịp hoàn hồn thì hắn đã huyên thuyên.

“Bà phù thủy, xin bà làm ơn chỉ giúp tôi bà đã dùng ma thuật nào để dụ dỗ tiền của thiên hạ về nhà nhiều thế?”

Mụ vừa giận vừa thẹn tím mặt nhưng chẳng tìm được lời nào để trả đũa hắn. Vả lại, tranh cãi với thằng điên thì chỉ tổ tốn hơi. Mụ rít lên qua kẽ răng.

“Đồ điên!”

Rồi mụ vội vã đi thẳng. Hắn còn gọi với theo.

“Tôi van bà, nếu bà chỉ giúp, tôi xin chia cho bà phần hơn…”

Những người ở quanh đấy và những người vô tình đi qua trông thấy ôm bụng cười rũ. Hắn ngang nhiên đi theo sau mụ một đoạn, vừa hoa tay múa chân, vừa làm điệu bộ hoạnh hoẹ hệt như mụ lúc bắt nạt con nợ. Từ ngày ấy, mọi người gọi mụ là “bà phù thuỷ” và dù căm tức thấu xương, mụ chả biết làm cách nào để trị hắn.

Mặc dù lầm lì, ít trò chuyện với những người xung quanh nhưng chẳng hiểu sao hắn biết được nhiều điều xảy ra trong làng, và thường là người khuấy động, gây chú ý đến những chuyện chướng tai gai mắt. Chẳng hạn như việc cô Lệ, con gái út của ông bà giáo, từ ngày bố mẹ mất, cô bị gia đình ép gả cho ông Huyện để được ấm thân. Cô còn trẻ, xinh đẹp, giỏi giang nay phải chịu luồn cúi nhà chồng và bị các bà vợ lớn chèn ép, đay nghiến thật khổ sở. Một hôm, hắn vô tình trông thấy cô ngoài chợ, thế là hắn chạy theo cô, rồi bảo.

“Này cô, cô làm ơn đổi đời cho tôi nhé! Cho tôi làm vợ ông Huyện một bữa, tôi sẽ dần cho lão già nhà cô một mẻ, còn cô thì mặc sức bay nhảy, thích nhé!”

Cô Lệ mặt đỏ bừng, cắm cúi đi. Các bà các cô chụm đầu xì xào.

“Có lẽ hắn vờ điên để mắng khéo thiên hạ”.

Nhưng quả là hắn điên thật. Có hôm trời nắng đổ lửa, mọi người rên xiết dưới cái nóng thiêu đốt, ai nấy cố làm cho xong sớm việc đồng áng để tránh cái nắng trưa gay gắt. Thế mà hắn cứ ngồi lì hàng giờ bên bờ lạch, chốc chốc lại cắt tóc thả xuống nước. Những người đi qua ái ngại, khuyên hắn hãy dừng tay đi tránh cái nắng trưa. Hắn lắc đầu quầy quậy.

“Không được, tôi phải ở lại đã. Làng mình nghèo quá, ngay cả cá cũng trọc đầu. Để tôi cho chúng ít tóc đỡ nắng”.

Và những cái điên của hắn thường gây cho hắn không ít tai họa. Vào năm ông Bá bảy mươi tuổi, gia đình ông làm lễ thất tuần rình rang để khoe của và mở rộng giao tiếp với đám quan lại. Mọi người ăn vận sang trọng và mang quà tặng đến chúc tụng râm ran. Hắn ngồi ngoài đầu đình hát vu vơ rồi chửi đổng một mình.

“Ôi dào, chúc thọ với chả chúc yểu! Người ăn gan uống máu trẻ con không cầu cho chết sớm thì chớ, còn bày vẽ chúc tụng. Tớ thì cái hạng ấy mang phân tới mừng”.

Mấy hôm sau người ta mới thấy lại hắn. Mặt mũi hắn thâm tím, một cánh tay bị đánh bong gân treo cứng đờ bên thân, mắt hắn sưng húp trông thật đáng thương. Có ai hỏi, hắn bảo mới đánh nhau với tùy tùng của Ma Vương, Ma Vương mang lốt ông Bá.
solar water heating
pectoris angina

Lần khác, nhân ngày nộp thuế, trong lúc cả làng đang lo sốt vó, có nhà đang lạy lục xin khất thuế, hắn ở đâu xông vào giữa đình làng lớn tiếng với ông Nghị.

“Này, ông bảo ông là cha mẹ dân, sao ông thu thuế cắt cổ thế? Ông có lắm vợ, bắt bà con nộp sưu cao để nuôi vợ con, sao ông không bớt đi vài bà cho mọi người nhờ?”.

Ông Nghị giận tím mặt. Mọi người run sợ, lo cho hắn mang họa vào thân. Ông Nghị quát lính trói hắn lại, nện cho hắn một trận tơi bời. Người hắn máu me, răng cửa gãy nhưng hắn vẫn không cúi đầu xin tội. Bà con thương hại hắn ốm đòn nhưng ai cũng thầm hả hê vì thấy ông Nghị bị một vố bẽ mặt.

*
Nhưng hầu hết những cái điên của hắn làm trò cười cho thiên hạ. Đặc biệt là lũ trẻ con và đám choai choai thường đi theo hắn xem những trò ngớ ngẩn hắn làm mỗi khi hắn có chuyện vui buồn bất chợt. Có lần đang buổi gặt hái, mọi người dừng tay khi nghe lũ trẻ hét hò cười ầm ĩ cả một góc xóm. Không ai bảo ai nhưng mọi người đều biết hắn lại bày ra trò gì lố bịch. Mấy thanh niên gần đấy vội chạy đến xem. Thì ra hắn cởi quần đội lên đầu phủ cả mắt đang nhảy nhót giữa lũ trẻ. Đám lực điền lôi hắn vào bụi tre, đè hắn rồi lấy quần xuống mặc vào cho hắn. Một anh lớn tuổi nghiêm mặt trách hắn.

“Cậu làm trò gì thế? Lũ trẻ con và bao nhiêu thiếu nữ ở đây, cậu cũng phải biết điều chứ!”

Hắn bảo.

“Ôi dào, tớ thấy nhiều điều thối quá, thà đội quần thối lên đầu, ngửi mùi của mình còn hay hơn!”

Cả đám lăn ra cười nhưng mấy người lớn tuổi còn răn đe hắn, dặn hắn không được làm như vậy nữa. Một lúc sau, hắn im lặng rồi đột nhiên ôm mặt khóc. Hắn khóc tức tưởi, thống thiết như cha chết mẹ chết rồi nằm ngủ khoèo dưới gốc tre. Thương hại hắn, mọi người kéo nhau đi nhưng để lại cho hắn mấy củ khoai luộc.

*

Mặc dù điên, mọi người vẫn nhìn nhận rằng có lúc hắn cũng tỉnh táo, sinh hoạt như người bình thường và lắm lúc những điều hắn nói ngỡ như là trái khoáy nhưng hóa ra cũng có lý. Tuy nhiên, không ai dám nhìn nhận điều này vì chúng có vẻ bạc bẽo, phũ phàng và chỉ có điên mới dám phát biểu như thế. Lắm lúc, những điều hắn nói trái hẳn với đạo lý, lễ giáo nhưng chúng làm không ít người phải ngạc nhiên và suy gẫm về những điều ấy.

Chẳng hạn, có lần hắn đi xem đám ma lão Đồng nhà họ Lương. Gia đình ấy giàu có nhiều đời, họ hàng có người làm quan và mặc dù không mấy ai ưa gia đình ấy, những người trong làng cũng thay nhau đi điếu cho có lễ. Lão Đồng lúc mất đã gần chín mươi, bị ho lao cả gần chục năm và là một gánh nặng cho cả gia đình. Từ ngày ngã bệnh, lão trở nên cáu bẳn, có lúc hung dữ với cả con cháu và mọi người quanh lão đều muốn lánh xa. Tuy nhiên, vì đạo lý và với tiền của dư dật, con cháu lão thuê người chăm sóc, thuốc thang cho lão đầy đủ nên lão mới hưởng được ngần ấy tuổi thọ.

Ngày đưa ma lão, nhà họ Lương làm đám rình rang xứng với phong cách nhà quan. Nào kèn, nào trống, nào tụng kinh gõ mõ lẫn hát đưa ma. Có cả một đoàn những người khóc thuê mặc sức tru tréo kể lể đến là xôm tụ. Hắn đến xem ra chiều thích thú rồi đột nhiên bật cười.