Ai đó đã lấy hương vị của rau sắng, quả mơ để nói lên nỗi lòng của mình đối với người thương:
“Ai đi trẩy hội chùa Hương
Làm ơn gặp khách thập phương hỏi dùm
Mớ rau sắng, quả mơ non
Mơ chua, sắng ngọt biết còn thương chăng?”
Và khách thập phương trẩy hội Chùa Hương cũng là dịp để thưởng thức thứ đặc sản của núi rừng Hương Sơn. Hàng năm, sau tiết Đông chí, cây mơ bắt đầu ra hoa. Trên núi, dưới thung lũng, hoa mơ nở trắng từng đám như mây trời và tỏa ra một mùi thơm dịu dàng, phảng phất.
Cây mơ có bộ rễ khỏe ăn sâu vào lòng đất, có thể len lỏi ở những nơi đất đá khô cằn. Mơ có khả năng chịu đựng được khô hạn. Đây là loại cây đặc biệt, thích hợp với vùng đá vôi, trong đó có khu vực xung quanh chùa Hương. Ngoài mơ núi mọc tự nhiên, người ta còn trồng mơ ở các vườn nhà. Vào khoảng tháng 9 hay tháng 10 âm lịch, người ta ươm hạt ở vườn nhà, sau một năm đưa cây con trồng ở trong núi. Cây mơ trồng khoảng 10 năm thì bắt đầu ra quả. Tháng 11 âm lịch thường là thời gian mơ trổ hoa. Vào dịp Tết Nguyên đán quả mơ đã nhú. Đến khoảng tháng 2, tháng 3 âm lịch thì mơ bắt đầu chín rộ. Để hái quả cũng phải tốn khá nhiều công sức. Người ta phải dùng loại thang dài để hái quả, tránh không được làm rụng lá, gãy cành.
Cây mơ có thể sống đến 50 năm. Gỗ cây mơ có mùi thơm mát, lấy từng thanh nhỏ đem nấu nước uống gọi là nước lão mai có màu đỏ hồng. Gỗ mơ rất bền và tốt, có thể chế biến làm đồ nội thất. Còn hoa mơ là một loại hoa mà loài ong rất thích và cho mật rất thơm ngon. Quả mơ Hương Sơn có cùi dày, nhỏ hạt, chua mà không có vị chát. Căn cứ vào hình dáng, màu sắc và chất lượng quả mơ, người ta thường phân chia thành nhiều loại: mơ nứa có quả to, tròn, nhiều nước, màu hơi trắng; mơ đào quả to, đầu nhọn, giống quả đào; mơ kép giải hay mơ chấm son, có quả không to lắm và có chấm đỏ; mơ bồ hóng có quả chấm đen (loại này người ta ít trồng). Ngoài ra, còn có giống mơ song thọ, có quả mọc đối xứng nhau. Có nhiều quả to bằng quả trứng gà nhưng chất lượng và hương thơm kém hơn các loại mơ kể trên. Mơ song thọ vốn được trồng ở vùng đồng bằng, và mới du nhập vào quần thể Hương Sơn.
Khách trẩy hội Chùa Hương có thể giải khát bằng nước quả mơ như một loại trà thanh nhiệt đầy sảng khoái. Quả mơ còn được chế biến thành nước giải khát đưa ra thị trường gọi là sirop mơ hay rượu mơ. Rượu mơ làm rất đơn giản. Chỉ cần chọn những quả mơ vừa chín, đem rửa sạch, để ráo nước rồi đưa vào bình lớn có chứa rượu. Khoảng vài ngày sau, cho thêm đường cát trắng vào, để thêm vài tháng sẽ có một bình rượu mơ thơm lừng, quyến rũ.
Quả mơ không chỉ dùng làm món ăn mà còn là một vị thuốc quí. Theo sách “Nam dược thần hiệu”, danh y Tuệ Tĩnh sống vào cuối thời nhà Trần có giới thiệu: “Quả mơ muối, vị chua, tính hàn, không độc, trừ nhiệt, sanh tân dịch (nước bọt), lợi cuống họng, tiêu đờm, trị trúng phong, chữa lỵ”. Quả mơ chín còn đem chế biến thành ô mai (tức xí muội) vừa mặn mà vừa chua chua, ngọt ngọt, là món ăn quen thuộc và khoái khẩu của lứa tuổi học trò.
NGUYỄN NHÂN THỐNG
theo nguoidulich
