“Long Bàn Cổ Tự” hay còn gọi là chùa làng ở thôn Long Phượng, thị trấn Long Điền, huyện Long Điền. Theo niên đại ghi lại thì có thể chùa được làng Long Điền xây dựng vào năm Thiệu Trị thứ 5 (ất Tỵ, 1845) do Hòa thượng Hải Chánh - Bảo Thanh ( 175 2- 1859) trụ trì đầu tiên, được tôn làm tổ sư Kiến trúc chùa Long Bàn với những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc mang đậm nét truyền thống dân tộc.
Chùa xây cất theo kiểu chữ tam, nhưng mặt tiền có lầu chuông và lầu trống đăng đối vượt cao trên mái hiên. Khuôn viên chùa vừa cao lại bằng phẳng, rộng trên 3.000m2 với nhiều cây cao bóng mát. Cổng chùa xây năm 1963 bằng đá xanh bắc ngang phía trên hai trụ cổng là tấm bảng có hàng chữ Hán “Long Bàn Cổ Tự” Trước chánh điện có ngôi nhà bàn bằng gỗ trong đặt tượng "Tiễu Diêu Đạo Sĩ". Đây là nơi hàng năm nhà chùa tổ chức tế lễ Vu Lan bố thí cô hồn. Cửa hai bên cuốn vòm, phía trên là lầu chuông và lầu trống. Mái chùa lợp ngói ống, đầu ngói có gờ viến bằng gốm phủ men xanh. Trên đỉnh nóc gắn tượng “Lưỡng Long Chầu Nguyệt" và các tấm phù điêu cảnh vật sơn thủy, hoa lá bằng đất nung men màu. Bên trong chùa kiến trúc cột, kèo, rui, mè hoàn toàn bằng gỗ tốt.
Giảng đường rộng 233m2. Mặt trước có ba câu đối khắc chìm sơn đcn. Phía trên ba cửa ra vào gần sát mái là những ô trang trí miêu tả cành mai, sơn thủy, nhà sàn, người chèo thuyền... Đây là nơi thuyết pháp về Đạo phật và làm đàn chay cúng thí.
Chánh điện nối với giảng đường, rộng 227m2, có nhiều bức hoành bằng gỗ chạm nổi rất công phu mỹ thuật hình chim thú, thể hiện phong cảnh sinh hoạt ở nông thôn. Các kiến trúc gỗ đầu dư, đòn bảy, xà nhà... đều chạm khắc tinh xảo hình rồng, mây, hoa thiêng cỏ quý.Trên các hàng cột tròn đường kính 0,40m có nhiều câu đối:
Bát nhã khai hoa vạn pháp tức tâm tức Phật
Bồ đề quả thục nhất chân phi sắc phi không
Tạm dịch :
Bát nhã nở hoa, vạn pháp là tâm là phật
Bồ đề quả nhất chân không sắc không không
Chánh điện thờ phật thích ca Mâu Ni, A Di Đà, Quan Âm Thế Trí... Hai bên là hai khánh thờ Tổ Bồ Đê Đạt Ma và Quan thánh. Các tượng phật đều cao lớn, điêu khắc mỹ thuật sinh động. Khánh thờ và các hoành phi, câu đối chạm trổ công phu, sơn son thếp vàng lộng lẫy.
Phía sau chánh điện là bàn thờ Tổ, trên có hình Tổ sư Bồ Đề Đạt Ma và hai long vị Hòa thượng Giác Linh Bảo thánh và Bảo Tạng. Nối tiếp với chánh điện là Nhà Giảng gồm năm gian để trống. Hai hành lang nổi liền Nhà Giảng và Nhà Ông Giám. Ở giữa có khoảng sân (giếng trời).
Nhà ông Giám (Quả Đường) là nơi ăn chay của các vị sư. Gian chính giữa thờ ông Giám, hai bên tả hữu thờ những vị sư tín đồ trong đạo đã qua đời. Từ Nhà Giảng có cửa hông nối với Nhà Khách qua hành lang rộng khoảng 3,0m trên có mái che.
Chùa Long Bàn là một kiến trúc cổ, trang trí mỹ thuật độc đáo, đặc biệt là các bao lam chạm hình chim phụng hoa lá và các khám thờ chạm rồng phượng, các hoành phi câu đối sơn son thiếp vàng lộng lẫy, chạm khắc tinh xảo. Trong chùa có nhiều tượng phật, Ngọc Hoàng, Quan Thánh, 18 vi La Hán, Long thần hộ pháp. .. bằng đồng hoặc bằng gỗ mít và 8 khuôn in kinh khắc chữ nổi trên gỗ, một Đại Hồng Chung đường kính 0,80m cao 1,20m được đúc bằng đồng. Với những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, chùa Long Bàn đã được Bộ Văn hóa thông tin công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật theo quyết định số 680 VH/QĐ ngày 19/4/1991 .
(Theo BRVTTR)
