Mộ Phan Đình Phùng

Phan Đình Phùng sinh ngày 4/4 năm Đinh Mùi (6/6/1847) tại làng Đông Thái, huyện La Sơn nay là làng Đông Thái, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ tỉnh Hà Tĩnh, vùng quê nổi tiếng có nhiều người thành đạt trên con đường khoa bảng và làm quan. Năm 30 tuổi Phan Đình Phùng đỗ cử nhân và năm sau đỗ Đình nguyên Tiến Sĩ sau đó được bổ ra làm quan. Vốn có tính cương trực liêm khiết và ngay thẳng cho nên cuộc đời ông cũng đầy sóng gió nguy hiểm có khi cả đến tính mạng.

Lúc này đất nước đang rơi vào họa ngoại xâm, triều đình Huế chia làm 2 phe chủ hoà và chủ chiến, phái chủ chiến do Tôn Thất Thuyết cầm đầu chuẩn bị lực lượng phản công, nhưng cuộc tấn công quân Pháp vào tháng 7-1885 bị thất bại. Vua Hàm Nghi xuất bôn đến Hương Khê, Phan Đình Phùng và các sĩ phu yêu nước đến yết kiến và ông được giao cho chức Thống đốc quân vụ đại thần lãnh đạo phong trào chống Pháp 4 tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình. Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ cuối năm 1885, nghĩa quân đã tự tạo được súng trường kiểu 1874 của Pháp, trang bị được hơn 500 khẩu với số đạn dược đầy đủ, con số nghĩa quân lên đến 1000 người chia thành 15 quân thứ. Dựa vào địa thế núi rừng hiểm trở để phòng thủ và chống giặc càn quét và đánh thắng nhiều trận lớn ở Phủ Quỳ, Cầu Giát (10-1890), đồn Quy Hợp - Hương Khê (3-1891) thị xã Hà Tĩnh (8-1890) gây cho quân địch nhiều tổn thất, hoang mang lo sợ.

Kể từ sau năm 1893 quân Pháp và tay sai Nam Triều tập trung lực lượng bao vây và tiến công khu căn cứ Vũ Quang, trong một trận càn Phan Đình Phùng đã bị thương sau đó hy sinh vào ngày 28-12-1895 thọ 49 tuổi. Thi hài ông được chôn dưới chân núi Qụat nhưng tên Việt gian Nguyễn Thân đã tìm được mộ ông và cho quật lên đốt thành tro cho vào thuốc súng bắn xuống dòng sông La.

Di tích mộ Phan Đình Phùng nằm trên ngọn đồi Nê Sơn, cạnh đường quốc lộ 8A, thuộc làng Đông Thái, xã Tùng ảnh, huyện Đức Thọ. Đây là nơi tưởng niệm vị anh hùng dân tộc, biểu tượng cho tinh thần yêu nước, tinh thần dân tộc trong phong trào chống thực dân Pháp xâm lược thời kỳ Cần Vương cuối thế kỷ XIX.

Năm 1965, khu mộ Phan Đình Phùng được tôn tạo lại khang trang như hiện nay, bao gồm 2 phần chính là khu mộ và bia. Bia làm bằng chất liệu đá Thanh có kích thước rộng 0,95 m cao 1, 59 m và dày 1, 2 m trán bia có hình bán nguyệt mặt trước và sau được chạm trổ mặt hổ phù diềm bia có các hoa văn mây, hoa lá, bia được khắc hai mặt bằng chữ quốc ngữ nêu cuộc đòi sự nghiệp và ca ngợi cuộc khởi nghĩa do ông lãnh đạo cũng như ca ngợi nhân dân 4 tỉnh Thanh, Nghệ, Hà, Quảng đã tích cực hưởng ứng cuộc khởi nghĩa và đức hy sinh cao cả của Phan Đình Phùng. Bia do Viện trưởng Viện sử học Việt nam Trần Huy Liệu soạn lời văn.

Khu mộ, được đặt ở gần đỉnh đồi là nơi cao nhất, thoáng đãng thể hiện sự uy nghi và cung kính. Mộ Phan Đình Phùng xây theo hướng Đông - Tây, bao bọc bởi 2 lớp tường xây, cách nhau 2, 5m tường trong cao 0, 3m và tường ngoài 0, 8m. Mộ được ghép bằng đá Thanh màu xanh dài 2, 58m đỉnh cao mộ được tạo hình chóp nón, trên có hình bông sen, mặt trước thân mộ được tạo lõm hình vòm cuốn và chạm biển đề: Phan Đình Phùng ( 1847 - 1895), phía trước có đặt lư hương bằng đá cho khách viếng thăm mộ đốt hương tưởng niệm. Năm 2004-2005, khu mộ Phan Đình Phùng đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh đầu tư tu bổ tôn tạo.

( Sở Văn hoá - Thông tin )

Nhà Mai Kính

Di tích nhà cụ Mai Kính, nơi thành lập tỉnh Đảng bộ Hà Tĩnh (1930), thuộc thôn Bùi Xá, xã Phù Việt, huyện Thạch Hà, nay thuộc xã Thạch Việt, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh.

Trong những năm 1926-1927 tư tưởng yêu nước của Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh đã ảnh hưởng sâu sắc đến các địa phương ở Nghệ Tĩnh. Trong bối cảnh đó tháng 2-1927 tại nhà Mai Kính một trí thức yêu nước ở trong xã Phù Việt và các địa phương đã đứng ra thành lập Đảng Tân Việt ở Thạch Hà. Nhà cụ Mai Kính trở thành trụ sở hội họp in ấn tài liệu cho Đảng Tân Việt đồng thời trở thành trung tâm để các tổ chức Đảng bắt mối liên lạc hoạt động trong vùng. Tháng 3-1930 chi bộ Đảng cộng sản ở Phù Việt được thành lập trên cơ sở Đảng Tân Việt, làng Phù Việt trở thành căn cứ địa. Lúc này trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh phong trào cách mạng đang lên mạnh mẽ, do đó cần phải có một tổ chức, một đường lối và nghị quyết rõ ràng đó là tỉnh Đảng bộ Hà Tĩnh. Nhà cụ Mai Kính được chọn làm địa điểm Đại hội thành lập Tỉnh uỷ Hà Tĩnh vào ngày 15,16/9/1930. Đại hội đã bầu ra ban chấp hành tỉnh Đảng bộ Hà Tĩnh gồm 6 đồng chí trong đó có Mai Kính chủ nhân ngôi nhà. Nhà cụ Mai Kính trở thành trụ sở chính thức của Tỉnh uỷ Hà Tĩnh, từ ngôi nhà này nhiều chỉ thị nghị quyết truyền đơn của Tỉnh uỷ đã được truyền đi để chỉ đạo phong trào đấu tranh trong phong trào cách mạng 1930-1931 và Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Sau đại hội phong trào đấu tranh ở làng Phù Việt phát triển mạnh mẽ, thực dân Pháp phát hiện đây là căn cứ đầu não, được mệnh danh là “ Làng đỏ”, là cơ sở của Tỉnh uỷ Hà Tĩnh đóng, nên kẻ thù tìm mọi cách đàn áp tiêu diệt nhưng nhân dân địa phương dưới sự lãnh đạo trực tiếp của tỉnh uỷ Hà Tĩnh đã đấu tranh anh dũng rào làng chiến đấu cất giữ tài liệu và dỡ ngôi nhà cụ Mai Kính đi nơi khác

Ngày nay nhà cụ Mai Kính đã trở thành một di tích lịch sử cách mạng. Nơi đây đã chứng kiến sự thành lập chi bộ Tân Việt của Huyện Thạch Hà, là địa điểm tiến hành Đại hội tỉnh Đảng bộ Hà Tĩnh trong chỉ đạo phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930 và là cơ quan ấn loát, trụ sở của Tỉnh uỷ Hà Tĩnh trong chỉ đạo phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh 1930 – 1931. Di tích hiện còn là một ngôi nhà lá đơn như bao ngôi nhà của người dân trong vùng, nhưng chứa đựng trong đó là các sự kiện lịch sử gắn với sự ra đời và trưởng thành của Đảng bộ tỉnh Hà Tĩnh.

( Sở Văn hoá - Thông tin )

Ngã ba Đồng Lộc

Xã Đồng Lộc, huyện Can Lộc gồm 2 làng cũ là Khiêm Ích và Điền Xá, xưa kia mới có ngã ba Khiêm Ích là chỗ rẽ từ đường 15A theo đường liên xã về Nghèn. Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, trên đất Đồng Lộc có thêm đường đi Truông Kén, đường đi O Dước, đường đi Truông Bát, tạo thêm một số ngã ba. Quan trọng nhất là ngã ba Đồng Lộc, chỗ giáp nhau củaTỉnh lộ 2 đi qua ngã Ba Giang và quốc lộ 15A đi Truông Bát lên Tân Ấp (Hương Khê) để vào con đường Trường Sơn lịch sử.


Tượng đài chiến thắng - Ngã ba Đồng Lộc

Ngã ba Đồng Lộc như một lòng chảo nằm giữa ba dãy núi thấp: núi Trọ Voi ở phía đông bắc, núi Mũi Mác ở phía tây nam, núi Môi ở phía đông. Vây quanh ngã ba này có cầu Bạng, cầu Cóc, cầu Tối và cống 19. Khi các cầu cống trên quốc lộ IA bị địch đánh sập thì ngã ba Đồng Lộc trở thành yết hầu giao thông quan trọng nối liền hậu phương lớn với tiền tuyến lớn anh hùng. Vì thế địch tập trung hoả lực hòng biến vùng này thành vực thẳm, ngăn chặn sự chi việc của miền Bắc đối với miền Nam.

Dưới sự lãnh đạo của §ảng, trực tiếp là §ảng bộ Hà Tĩnh, các lực lượng bộ đội, thanh niên xung phong (TNXP), công an, dân quân sát cánh bên nhau hiệp đồng chiến đấu quyết tâm bảo vệ mạch máu giao thông. Với tinh thần quyết tâm “Tất cả cho miền Nam ruột thịt” quân và dân Hà Tĩnh đã huy động hết sức mình cùng cả nước góp phần vào cuộc chiến đấu bảo vệ độc lập của dân tộc. Người dân Đồng Lộc và nhiều xã thuộc huyện Can Lộc đã có 12.600 lượt người tham gia, góp trên 185.450 ngày công, vận chuyển 45m3 gỗ, cung cấp 22.448 cọc tre và 24.600 gánh cành, chống lầy. Tiêu biểu cho tập thể, đơn vị, cá nhân anh hùng là chiến sỹ quan sát bom La Thị Tám đứng vững liên tục trong suốt 90 ngày đêm trên đỉnh núi Mòi và đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; tổ rà phá bom Vương Đình Nhỏ đã có nhiều sáng kiến; tổ gạt máy Uông Xuân Lý không quản hy sinh hăng hái san lấp hố bom thông đường cho xe qua; tổ cảnh sát giao thông Nguyễn Tiến Tuẫn liên tục bám sát trận địa; các chiến sỹ đơn vị cao xạ 210 thuộc F367 đã đánh trả quyết liệt máy bay địch bảo vệ những chuyến xe, chuyến hàng vượt qua trọng điểm một cách an toàn và trong những tập thể cá nhân điển hình đó nổi bật là tập thể 10 cô gái tiểu đội 4 thuộc tổng đội 55 TNXP do Võ Thị Tần làm tiểu đội trưởng đã lập nhiều chiến công oanh liệt. Cuộc sống, sinh hoạt giữa vùng chảo lửa của cuộc chiến tranh đời sống vật chất cũng như tinh thần gặp nhiều khó khăn, nhưng các chị: Võ Thị Tần, Hồ Thị Cúc, Nguyễn Thị Nhỏ, Hà Thị Xanh, Trần Thị Rạng, Nguyễn Thị Xuân, Võ Thị Hà, Trần Thị Hường, Võ Thị Hợi, Dương Thị Xuân vẫn luôn lạc quan yêu đời, thương yêu, đoàn kết động viên nhau không quản ngày đêm cùng hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ. Tiểu đội 4 đã đào đắp hàng ngàn m3 đất đá, san lấp hàng ngàn hố bom, hướng dẫn hàng trăm chuyến xe, cứu hàng trăm chuyến hàng.... và 10 cô gái TNXP Ngã ba Đồng Lộc đã để lại nhiều kỷ niệm, tình cảm, ấn tượng đẹp cho chiến sỹ, đồng đội, cho những đoàn xe chở hàng vượt qua chảo lửa trên đường hành quân vào mặt trận. Ngày 24-7-1968 cùng một lúc 10 cô gái trong tiểu đội TNXP Võ Thị Tần đã anh dùng hy sinh trong khi đang làm nhiệm vụ. Các chị đã hiến trọn cả tuổi đời thanh xuân cho sự nghiệp giải phóng đất nước và “Tên tuổi của 10 cô đã được nhân dân cả nước và bạn bè thế giới nhắc đến như một kỳ tích anh hùng của dân tộc Việt Nam anh hùng”. Với cống hiến to lớn đó năm 1972 tiểu đội TNXP Võ Thị Tần đã được Nhà nước tặng thưỏng các huân chương và truy tặng danh hiêu Đơn vị anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Sau khi chiến tranh kết thúc được sự giúp đỡ của các ban ngành cấp tỉnh, của các bộ ngành TW, khu chứng tích chiến tranh Ngã ba đồng Lộc đã đựợc bảo vệ và tôn tạo một số công trình có ý nghĩa tưởng niệm. Năm 1988, Ngã ba Đồng Lộc được Nhà nước công nhận là di tích Quốc gia, Trung ương đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ chí Minh chọn làm trưòng học giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Hiện nay được sự quan tâm của Bộ VHTT,Trung ương đoàn TNCS Hồ Chí Minh và dưới sự chỉ đạo trực tiếp của chính quyền tỉnh Hà Tĩnh, khu di tích Ngã ba Đồng Lộc được quy hoạch tổng thể, đầu tư kinh phí lớn với nhiều hạng mục qui mô đã, đang đưa vào sử dụng như: Tượng đài chiến thắng; quảng trường cụm biểu tượng ngành Giao thông vận tải, các lực lưọng công an, bộ đội đã tham gia bảo vệ và chiến đấu tại địa danh lịch sử này; nhà trưng bày bảo tàng Ngã ba Đồng Lộc; nhà truyền thống lực lượng TNXP Việt Nam; nhà bia tưởng niệm; khu mộ 10 cô; một số hạng mục khác đã và đang có kế hoạch nâng cấp, xây dựng mới.v.v... các dãy núi xưa kia chịu sự cày xới của bom đạn nay đã được phủ một màu xanh đầy sức sống.

( Sở Văn hoá - Thông tin )

Địa điểm chỉ huy Sở tiền phương Tổng cục hậu cần Bộ tư lệnh 559, Bộ tư lệnh 500

Di tích địa điểm chỉ huy Sở tiền phương Tổng cục hậu cần Bộ tư lệnh 559, Bộ tư lệnh 500 trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước phân bố tại xóm 7 xã Hương Đô, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.

Trong suốt những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hương Đô là nơi đóng quân, trú chân an toàn của bộ đội và lực lượng thanh niên xung phong. Đặc biệt trong những năm 1964 - 1971 xã Hương Đô là nơi đóng sở chỉ huy an toàn nhất của các Bộ tư lệnh của Bộ quốc phòng như Chỉ huy Sở tiền phương Tổng cục Hậu cần, Bộ tư lệnh 559, 500.

Ngày nay, các địa điểm đóng quân đã được công nhận là Di tích lịch sử kháng chiến, thuộc hệ thống di tích đường Hồ Chí Minh, bao gồm:

- Sở chỉ huy đóng tại nhà ông bà Nguyễn Văn Nhuệ và bà Đinh Thị Khánh "ngôi nhà 3 gian, " bằng gỗ, lợp tranh, vách phên nứa quay về hướng nam. Đây là nơi làm việc trong nhiều năm của các đồng chí chỉ huy cao nhất của các Bộ tư lệnh. Năm 2002 các cựu chiến binh của Bộ đội Trường Sơn năm xưa đã xây dựng một bia dẫn tích có diện tích mặt bằng 30m2, lát gạch nội dung ghi lại các cơ quan và các vị lãnh đạo đã từng đóng và làm việc tại nơi đây.

- Hội trường hội họp và sinh hoạt văn nghệ của bộ đội được bố trí tại người nhà ông Hoàng Văn Học, nơi đây có hầm hào trú ẩn, xung quanh có đắp bờ luỹ. Đây là nơi diễn ra hội nghị tổng kết mùa khô 1966 - 1967 cũng là Hội nghị Hương Đô.

- Bộ phận Hậu cần phục vụ cơ quan Bộ tư lệnh đặt tại nhà ông Ngô Hạp và bà Nguyễn Thị Minh.

- Bộ phận thông tin liên lạc đóng tại nhà Nguyễn Thị Nhỏ, nơi đây có bộ phận cơ yếu, điện đài, thông tin, máy phát điện.

( Sở Văn hoá - Thông tin )

Nhà thờ thọ Phan Huy

Nhà thờ thọ Phan Huy thuộc xã Thạch Châu, huyện Thạch Hà, xưa là làng Thu Hoạch, tổng Canh Hoạch, huyện Thiên Lộc. Nhân dân ở đây từ xưa đã nổi tiếng hiếu học, mặc dù đời sống gặp nhiều khó khăn nhưng lúc nào cũng có người học hành đỗ đạt cao. Tiêu biểu nhất là dòng họ Phan Huy có bề dày lịch sử và truyền thống hiếu học có nhiều ngưòi cống hiến xuất sắc cho đất nước qua các thời kỳ lịch sử.

Dòng họ Phan Huy đến nay đã định cư ở đây 300 năm, với 18 đời nhưng vẫn giữ được truyền thống văn hiến của mình. Đến đời thứ 7 Phan Huy Cẩn là người đậu Tiến sĩ đầu tiên của dòng họ Phan Huy thời Hậu Lê (1754), ông là người có công lớn trong vịêc xây dựng nhà thờ họ Phan Huy. Tiếp nối truyền thống là Phan Huy Ích con trai trưởng sinh năm 1750 nổi tiếng thông minh, năm 1771 đậu khoa thi Hương trường Nghệ, năm sau 1775 ông đậu chế khoa Đồng Tiến sĩ và 4 năm sau nữa em trai ông là Phan Huy Ôn cũng đậu Tiến sĩ. Như vậy cả 3 cha con cùng đậu đại khoa và làm quan cùng một triều, nhưng càng làm quan to càng thấy triều đình rỗng nát và vô nhân đạo nên Phan Huy Ích đã từ quan.

Nhà Lê mất vua Quang Trung lên ngôi lấy việc bang giao với Trung Hoa làm hệ trọng nên mời Phan Huy Ích ra làm việc với Ngô Thì Nhậm và ông đã có những đóng góp to lớn trong công việc ngoại giao của nhà Tây Sơn sau chiến tranh. Khi nhà Tây Sơn mất vua Gia Long lên ngôi, ông lại được mời ra làm công việc ngoại giao và khi xong việc ông lại cáo quan về quê dạy học. Cuộc đời Phan Huy Ích trãi qua nhiều biến cố nhưng trong bối cảnh lịch sử ấy ông quả là một nho sĩ chân chính, sự nghiệp sáng tác văn thơ chính trị ngoại giao của ông để lại cho người đời sau đáng để cho lịch sử ghi nhớ và quê hương tự hào.

Tiếp nối truyền thống gia đình dòng họ Phan Huy trong những giai đoạn sau có nhiều nhân vật rất nổi tiếng trong đó phải kể đến Phan Huy Chú nhà sử học lừng danh. Ông là con của Phan Huy Ích ông thi không đỗ Cử nhân, Tiến sĩ mà chỉ hai lần đậu Tú tài nhưng ông là người học rộng biết nhiều, sự nghiệp văn chương của ông thì thật đồ sộ và phong phú nhưng nổi bật nhất là bộ: Lịch triều hiến chương loại chí gồm 499 quyển, 10 loại chí nghiên cứu, đây là bộ Bách khoa thư đầu tiên của Việt Nam. Tác phẩm không chỉ phản ảnh kiến thức uyên bác của ông mà của cả một dòng họ có nhiều bậc thức giả trí tuệ.

Nhà thờ họ Phan Huy được xây dựng vào năm 1779, gồm 3 toà Hạ, Trung và Thượng điện, cấu trúc theo kiểu chữ Tam (º),ngoảnh hướng Tây Namn, xung quanh có tường bao và một khuôn viên rộng có trồng các loại cây cảnh và cây ăn quả.

Nhà Hạ điện gồm 3 gian bằng gỗ lim, 4 vì kèo, lợp ngói âm dương, trong đó có treo bức đại tự “Diệc thế tải đức” (tích thiện thành đứct) và nhiều câu đối có ý nghĩa như câu:

“Tích thiện tư gia cơ sở đặc
Đồng hưu giữ quốc cổ kim vinh”

Nhà Trung điện được kết cấu đơn giản gồm 3 gian nhà gỗ lim lợp ngói âm dương, tại đây có đặt bàn thờ kích thước lớn sơn thon thiếp vàng chạm khắc công phu.

Nhà Thượng điện cũng gồm 3 gian 4 vì kèo bằng gỗ lim lợp ngói âm dương trên có bàn thờ và di ảnh truyền thần của 2 ông Phan Huy Cẩn và Phan Huy Ích.

( Sở Văn hoá - Thông tin )